Բժշկական հոգեբանության ամբիոն

ԵՊԲՀ «Հոգեբուժության» ամբիոնը 1990-ին վերանվանվում է «Հոգեբուժության և բժշկական հոգեբանության» ամբիոն և սկսած  1993-ից «Բժշկական հոգեբանություն» առարկան ներառվել է ուսումնական ծրագրերի մեջ`18 ժամ ծանրաբեռնվածությամբ պրոֆեսոր Մարիետա Մելիք-Փաշայանի ու Խաչատուր Գասպարյանի նախաձեռնությամբ:

2007 թ.-ին, առանձնանալով հոգեբուժությունից, ստեղծվում է բժշկական հոգեբանության ամբիոնը` Խ. Գասպարյանի ղեկավարությամբ:

Ամբիոնի աշխատակիցները հաճախ հեռուստատեսությամբ ներկայացնում են հոգեկան առողջության խնդիրները, հանդես գալիս տարբեր հրապարակումներով թե՛ Հայաստանում և թե՛ արտերկրում:
Մոսկվայի Մ.Վ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետում Խ. Գասպարյանը պաշտպանել է ատենախոսություն`«Դժվարին կենսական իրավիճակների ապրման տարիքային հոգեբանական առանձնահատկությունները» թեմայով:   Խ. Գասպարյանը որպես հրավիրված դասախոս դասավանդում է նաև Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում, ինչպես նաև  հայ-բրիտանական «Ինթրա» հոգեկան առողջության կենտրոնի կլինիկական տնօրենն է:
ՀՀ –ում պաշտպանվել են հետևյալ ատենախոսությունները`

դոցենտ Գայանե Ղազարյանը 2010 թ.` «Զինակոչիկների ընտրության գործընթացում հոգեբանական ցուցանիշների նշանակությունը»

դոցենտ Սոնա Հարությունյանը 2010թ.` «Մեջքի քրոնիկական ցավային համախտանիշի հոգեբանական դետերմինացիան»

ավագ դասախոս Քրիստինե Ավետիսյանը 2012թ.` «Անձի ինքնավերաբերմունքի ձևավորման սոցիալ-հոգեբանական օրինաչափություններն ու առանձնահատկությունները»

դասախոս Նունե Վարդանյանը 2016 թ. պաշտպանել է «Անձի մասնագիտական նույնականության գենդերային առանձնահատկությունները Հայաստանի կրթական համակարգում»
դասախոս Անահիտ Տեր-Ստեփանյանը 2016 թ.` «Կոգնիտիվ Ֆունկցիաների դերը պարանոիդ շիզոֆրենիա ախտորոշում ունեցող հիվանդների ինքնագիտակցության մեջ»:

Ամբիոնը մարտական գործողությունների ընթացքում Զինված ուժերում հոգեբանական աշխատանքի ապահովման գործընթացքում ցուցաբերած աջակցության համար 2021 թվականին արժանացել է ՀՀ պաշտպանության նախարարության պատվոգրի:

 Պատերազմի 3-րդ օրվանից սկսած ամբիոնի թիմը աշխատել է  համալսարանական 3 հիվանդանոցում, հոսպիտալներում, ինչպես նաև Լեռնային Հայաստան առողջարանում ծավալված հետտրավմային վերականգնողական կենտրոնում:

Բժշկական հոգեբանության ամբիոնի աշխատակիցները Երևանի հոգեկան առողջության տարբեր կենտրոններում զբաղվում են նաև կլինիկական գործունեությամբ: Ուսումնամեթոդական և գիտագործնական խորհրդատվություններ են տրվում Ստեփանակերտի հոգեբանական կենտրոնին:

«Բժշկական հոգեբանություն» առարկայի ուսուցումն անցկացվում է դասախոսությունների և գործնական պարապմունքների ձևով: Բակալավրիատում այն դասավանդվում է ստոմատոլոգիական, դեղագիտական, ընդհանուր բժշկության և ռազմաբժշկության ֆակուլտետների 2-րդ կուրսում`  68 ժամ, ասպիրանտուրայում մինչև 30 ժամ  ծանրաբեռնվածությամբ: Առարկայի տարբեր բաժիններ ներառված են ինտերնատուրայի և կլինիկական օրդինատուրայի որոշ  մասնագիտությունների ուսումնական ծրագրերում:

Ուսումնառության գործընթացում կիրառվում են հետևյալ մեթոդները՝
● ինտերակտիվ մեթոդներ,
● ֆիլմերի դիտում և քննարկում,
● ինքնուրույն աշխատանք,

• հոգեբանական տարաբնույթ թեստերի և մեթոդների կիրառում:

Ամբիոնը հետևողական աշխատանք է տանում նաև «Բժշկական հոգեբանության ակումբ» գիտական ուսանողական խմբակի հետ: Խմբակի շրջանակներում տարին երկու անգամ կազմակերպվում է ուսանողական կոֆերանս:

Մինչև 2020թ. ամբիոնի գիտահետազոտական աշխատանքը իրականացվել է «Հայոց ցեղասպանության հոգեբանական տրավմայի միջսերնդային փոխանցում» թեմայով:
Արդյո՞ք հոգեբանական տրավման փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Ինչ է պատահում այն վերապրածների կամ նրանց հետագա սերունդների հետ, ովքեր ուղղակի կամ անուղղակի կերպով տուժել են տարաբնույթ տրավմատիկ իրավիճակներից: Պատմականորեն 1915-ից 1923 թվականները անսպասելի բեկում էր հայ ժողովրդի կյանքում, որ նաև խախտել է հայ ազգի հասարակական կեցության ինչպես քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական, աշխարհագրական հանգամանքները, այնպես էլ մեծ ազդեցություն թողել հայ էթնոսի հոգեբանական կերտվածքի վրա`անջնջելի հետք թողնելով հայերի ազգային ինքնագիտակցության մեջ:
Գործունեության 15 տարիներին ամբիոնի աշխատակիցները հրատարակել են ուսումնամեթոդական ձեռնարկներ և ավելի քան 200 գիտական հոդված: Խ.Վ. Գասպարյանը մասնակցել է Համաշխարհային հոգեբանական ասոցիացիայի՝ «Համաշխարհային հոգեբանություն» պաշտոնաթերթի ռուսերեն թարգմանությանն և խմբագրմանը:
2015թ. ամբիոնի աշխատակիցների կողմից ամփոփվեց և հրատարակվեց «Բժշկական հոգեբանություն» մեծածավալ ուսումնական ձեռնարկը՝ ԵՊԲՀ ուսումնական ծրագրերին համապատասխան:

Այս թեմայով Խ. Գասպարյանի և ամբիոնի պատվավոր պրոֆեսոր Ջոն Սարոյանի հեղինակությամբ տպագրվել է «Հայկական ցեղասպանությունը և միջսերնդային ազդեցությունը» գլուխը «Աղետների և երեխաների հոգեկան առողջության միջազգային հեռանկարները» անգլերեն լեզվով “Springer” հրատարակչության կողմից 2019 թ. տպագրված գրքում` Ք. Հովենի և մյուսների խմբագրությամբ:

Ամբիոնի վերահաստատված գիտական թեման վերաբերում է հետտրավմային աճին: Աշխարհում կան բազմաթիվ գիտական հետազոտություններ տրավմային սթրեսի վերաբերյալ, սակայն ավելի սակավ են հոգեբանական տրավմայից հետո անձնային աճին, տեղի ունեցածից դասեր քաղելուն, կյանքի նոր ուղի մեկնարկելու և վերաիմաստավորման ուղղությամբ կատարված գիտական ուսումնասիրությունները: Ցանկացած կորուստ ստիպում է վերագնահատել արժեքները և նոր էջ բացել կյանքի ճանապարհին, իհարկե, հայացքը ուղղելով առաջ և Ձեր հետ ապագա տանելով կորստի պատճառով ձեռք բերած դասերը:

Ամբիոնը նախատեսում է իրականացնել հետտրավմային աճի բացահայտմանն ուղղված գիտական ուսումնասիրություններ՝ պատերազմին մասնակցած ուսանողներին ներգրավելով հետազոտական աշխատանքի մեջ:

• WHO Mental Health Gap (mhGAP-IG) ծրագիր, Նորվեգիա, Ուկրաինա, Վրաստան, Կիրգիզիա, Հայաստան.
• Հարավային Կալիֆորնիայի և Ֆրեզնոյի համալսարանի դատական հոգեբանության ամբիոնի պրոֆեսոր, ԵՊԲՀ պատվավոր պրոֆեսոր Ալեն Ազիզյան
• ՊՆ Բարոյահոգեբանական վարչության, «Ինթրա» հոգեկան առողջության կոնտրոնի և Հայկական հոգեբուժական ասոցիացիայի հետ համատեղ 2021-2022թ. Արցախում Ադրբեջանի կողմից սանձազերծած պատերազմի հոգեբանական հետևանքների վերացմանն ուղղված տարբեր հոսպիտալներում և քաղաքացիական հիվանդանոցներում և հատկապես «Ինթրա» ՀԱԿ կենտրոնում իրականացրել է հոգեբանական աջակցության տարաբնույթ աշխատանքներ և դասընթացներ։
• «Սանտե Արմենիա» ֆրանսիական կազմակերպության և Հայաստանում Ֆրանսիայի հանրապետության դեսպանության հետ համատեղ համագործակցություն՝ ուղղված հետպատերազմյան շրջանում հոգեկան առողջության արդի հիմնախնդիրների գնահատմանը և արդյունավետ լուծմանը։
• Ամբիոնը նաև համագործակցում է ՌԴ խաղաղապահ զորքերի հետ ՀՀ-ում Փաստաբանների պալատ,
• Կալուգայի Կ. Է. Ցիալկոսկու անվ. պետական համալսարան
• ԵՊԲՀ պատվավոր պրոֆեսոր, Ենգալիչև Վալի Ֆ., ՌԴ բարձրագույն մասնագիտական կրթության պատվավոր գործիչ, Կալուգայի Կ. Է. Ցիալկովսկու անվ. պետական համալսարանի ընդհանուր և իրավաբանական հոգեբանության ամբիոնի պրոֆեսոր, Դատական փորձաքննության և կրիմինալիստիկայի գիտահետազոտական կենտրոնի ղեկավար, հ. գ. դ., պրոֆեսոր, (Կալուգա, Ռուսաստան):

 Դատահոգեբանական փորձաքննության ոլորտում համագործակցում ենք`

• Ա.Ի. Հերցենի անվ. ՌՊՄՀ, (Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան)` Ալյոխին Անատոլի Ն., Ա.Ի. Հերցենի անվ. ՌՊՄՀ կլինիկական հոգեբանության և հոգեբանական օգնության ամբիոնի վարիչ, բ. գ. դ., պրոֆեսոր
• Սամարայի պետական սոցիալ-մանկավարժական համալսարան` Ակոպով Գառնիկ Վ., (Սամարա, Ռուսաստան)
• Մախմուդովա Խուլկար, ՆԳՆ Ակադեմիայի կատարողական հոգեբանության ամբիոնի դոցենտ, Ուզբեկստանի հոգեբանների ասոցիացիայի խորհրդի նախագահ
• Նորբերտ Սկոկաուկաս, պրոֆեսոր, Երեխաների և դեռահասների հոգեբուժության տարածաշրջանային կենտրոն, Բժշկության և առողջապահական ծառայությունների ֆակուլտետ, Նորվեգիայի գիտության և տեխնոլոգիայի համալսարան, Տրոնհեյմ, Նորվեգիա
• Նունե Կարախանյան, հոգեբան, հոգետերապևտ, «NooS Formation» հոգեբանական կենտրոնի ղեկավար, Բելգիայի Հայ բժիշկների ասոցիացիայի նախագահ։

Արցախյան վերջին պատերազմի և հետպատերազմյան օրերին «սպիտակ բանակի» գործուն աջակցությունը արտահայտվեց նաև հոգեկան առողջության ոլորտի մասնագետների ահռելի աշխատանքով, որը շարունակվում է առ այսօր:

Վիրավորներին հոգեբանական օգնություն տրամադրելուն ջանքերն ուղղեց նաև բժշկական հոգեբանության ամբիոնի թիմը:

Ամբիոնը մարտական գործողությունների ընթացքում Զինված ուժերում հոգեբանական աշխատանքի ապահովման գործընթացքում ցուցաբերած աջակցության համար 2021 թվականին արժանացել է ՀՀ պաշտպանության նախարարության պատվոգրի:

Վիրավորներին տրամադրվել է հոգեբանական աջակցություն, ինչպես համալսարանական հիվանդանոցներում, այնպես էլ հանրապետության մյուս բժշկական կազմակերպություններում:

Ամբիոնի աշխատակիցները աշխատել են նաև վիրավոր զինծառայողների և նրանց ընտանիքների անդամների հետ և նույնպես արժանացել շնորհակալագրերի:

Պատերազմի 3-րդ օրվանից սկսած մինչև 2020թ. դեկտեմբերի վերջը ամբիոնի թիմը՝ դոցենտներ Գայանե Ղազարյանը, Քրիստինե Ավետսիյանը, Սոնա Հարությունյանը, դասախոսներ Նունե Վարդանյանը, Անահիտ Տեր-Ստեփանյանը, Տաթևիկ Առաքելյանը, Նաիրա Ազատյանը, Մադլեն Առաքելյանը և Անի Եղիազարյանը ամբիոնի վարիչի ղեկավարությամբ աշխատել են համալսարանական 3 հիվանդանոցում, կենտրոնական կայազորայային և Կանազի հոսպիտալներում, «Սլավմեդ», Աբովյանի բժշկական կենտրոններում: Ամբիոնի վարիչի կողմից սուպերվիզիա է իրականացվել ՀՀ ՊՆ կենտրոնական կայազորային հոսպիտալին կից հետսթերսային հոգեվերականգնողական բաժանմունք ՝Դիլիջանի Լեռնային Հայաստան առողջարանում ծավալված հետտրավմային վերականգնողական կենտրոնում աշխատող 6 հոգեբանի համար, որտեղ աշխատում էին ամբիոնի դասախոս Մադլենա Առաքելյանը և ասպիրանտ Լիանա Թերզյանը:

Նշենք, որ ամբիոնի թիմի կողմից 2021 թվականի մայիսից օգոստոս ամիսներին իրականացվել է հոգեբանական օգնություն Ծաղկաձորի տարբեր հյուրանոցներում ապրող Արցախից տեղահանված 408 անձանց հետ, պատերազմական գործողություններից տուժած հազարավոր ընտանիքների և զինծառայողների հետ: