«Բժշկի ուղին» շարքի հերթական թողարկումը ԵՊԲՀ երկարամյա աշխատակից, Գիտահետազոտական կենտրոնի ղեկավար, ՀՀ գիտության վաստա- կավոր գործիչ Արտո Զիլֆյանի մասին է: Նա մեր երկրի բժշկական ամենամեծ գերդաստաններից մեկի ներկայացուցիչն է: Բժիշկների մի քանի սերունդ, որոնք իրենց նպաստն են բերել հայաստանյան առողջապահական համակարգի զարգացմանն ու առաջընթացին:
Արտո Ալեքսանյանը Հայաստանում համաճարակաբանական ծառայության հիմնադիրներից է
Արտո Զիլֆյանի մայրական կողմի պապը՝ Արտո (Արտաշես) Բոգդանի Ալեքսանյանը, մեր երկրում և նրա սահմաններից դուրս մեծ հանբավ վայելող համաճարակաբան էր: ՀՀ ԱՆ համաճարակաբանության, վիրուսաբանության և բժշկական մակաբուծաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտում է Արտո Ալեքսանյանը 1929թ. նախաձեռնում մեր երկրում առաջին սանիտարահիգիենիկ լաբորատորիայի ստեղծումը, միաժամանակ 1931թ. պետական բժշկական ինստիտուտի համաճարակաբանության ամբիոնի հիմնադիրն ու ղեկավարն էր: Երկար տարիներ և մինչև կյանքի վերջ Արտո Ալեքսանյանը եղել է ԽՍՀՄ առողջապահության նախարարության առընթեր առողջապահական խորհրդի նախագահը: Նա Խորհրդային Հայաստանում համաճարակաբանական ծառայության հիմնադիրներից է: Անվանի բժիշկ-գիտնականը բազմաթիվ գիտական հրատարակությունների և մենագրությունների հեղինակ է: 1957թ. Մոսկվայում լույս է տեսել նրա հեղինակած «Դիֆթերիա», 1960թ. ԵՊԲՀ ուսանողների համար «Ընդհանուր և մասնավոր համաճարակաբանություն» հայերեն և ռուսերեն, 1965թ. «Պատվաստումներ, շիճուկներ և բակտերոֆագեր», իսկ 1970թ. «Դիֆթերիայի դեմ պայքարի և որոնումների 40 տարին» մենագրությունները: Նրա գիտական գործունեությունը վերաբերել է ընդհանուր համաճարակաբանության ուսումնասիրությանը, իմունային համակարգին, մասնավորապես դիֆթերիայի և դիզենտերիայի կանխարգելմանը: Ա. Ալեքսանյանը դիֆտերիայի ժամանակ բացիլակրության հայեցակարգի հեղինակն է, որում բացահայտել է կրկնապատվաստման հատուկ դերը դիֆտերիայի ցուպիկի կայունածին հատկություններ ձեռքբերելու գործում։ Դիֆթերիայի կանխարգելման գործում իրականացված լայնածավալ աշխատանքների արդյունքում ակադեմիկոս Ա. Ալեքսանյանի կողմից առաջարկվել է և կյանքի կոչվել վակցինացիայի և ռեվակցինացիայի նոր համակարգ, որի շնորհիվ դիֆտերիան խորհրդային Հայաստանում չեզոքացվել է: Պայքարի առաջարկված մեթոդը հաջողությամբ կիրառվել է նաև նախկին Խորհրդային Միության բոլոր հանրապետություններում: Առողջապահության ոլորտում դիֆտերիայի ոչնչացման գործում ունեցած կարևոր այս ներդրման մասին մասնագետները չեն մոռանում առ այսօր: Արտո Զիլֆյանի մայրը՝ Վարվառա Ալեքսանյանը, նույնպես ընտրեց բժիշկի մասնագիտությունը: Համաճարակաբան, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսորը 1943թ. ավարտել է բժշկական ինստիտուտի բուժական ֆակուլտետը: 1963-1989թթ. նախկին Բժիշկների կատարելագործման ինստիտուտին առընթեր համաճարակաբանության ամբիոնի վարիչն էր: Նրա գիտական աշխատանքները վերաբերում են Հայաստանում բնական ծաղիկի դեմ պայքարի և կանխարգելման միջոցներին: Հայտնաբերել և ուսումնասիրել է առնետների կծելու հետևանքով առաջացող հիվանդությունը: Բժշկագիտության բնագավառում Վարվառա Ալեքսանյանը գործածության մեջ է դրել «համաճարակաբանական աշխարհագրություն» տերմինը: 1965-1989թթ. Հայաստանի բժիշկ-աշխարհագրագետների ընկերության նախագահն էր: Պարգևատրվել է «Պատվո շքանշանով»:
Արտո Զիլֆյանի հայրը՝ Վրեժ Զիլֆյանը` ևս բժշկական ինստիտուտի շրջանավարտ է: Անվանի ուռուցքաբանը 1946-1962թթ. աշխատել է հակաժանտախտային կայանում որպես կայանի պետի տեղակալ: 1967-1977թթ.՝ ռենտգենաբանության և ուռուցքաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտում աշխատել է որպես փորձարար, ապա ուռուցքաբանության լաբորատորիայի վարիչ: 1977թ.-ից՝ փոխտնօրեն: Բժշկական գիտությունների դոկտոր-պրոֆեսորը 1977թ. արժանացել է Ամերիկայի կենսագրկան ընկերության նվաճումների ոսկե սկավառակի: Ուսումնասիրել Է չարորակ նորագոյացությունների առաջացման իմունաբանական, ժառանգական մեխանիզմները, Հայաստանի արդյունաբերության մեջ օգտագործվող տարբեր քիմիական նյութերի ուռուցքածին և մուտածին հատկությունները, հակաուռուցքային պատրաստուկների թունածին ու մուտածին ազդեցությունները, առաջարկել իմունաբանական բուժման մեթոդ՝ տուլարեմիայի շիճուկի օգտագործմամբ:
50-ից ավելի տարիներ աշխատում է ԵՊԲՀ-ում
Արտո Զիլֆյանը 1967թ. ԵՊԲՀ-ն գերազանցությամբ ավարտելուց հետո ընդունվել է ախտաբանական անատոմիայի ասպիրանտուրա: Այնուհետև թեկնածուական ատենախոսությունը պաշտպանելուց հետո սկսել է աշխատանքը բժշկական ինստիտուտի Կենտրոնական գիտահետազոտական լաբորատորիայի Մորֆոլոգիայի և մանրեաբանական լաբորատորիայում: 1984թ. առ այսօր ղեկավարում է ԵՊԲՀ գիտահետազոտական կենտրոնը, որի նպատակն է լաբորատոր, մեթոդական և համալիր սկզբունքներով իրականացնել հիմնարար և կիրառական հետազոտություններ, ուսումնասիրել և ներդնել փորձարարական և կլինիկաբորատոր հետազոտությունների արդիական եղանակներ: Բժիշկ գիտնականի մասնագիտական ուղին անցել է հենց ԵՊԲՀ-ում:
«Իմ կյանքի հիսուն լավագույն տարիներին ծնողներիս ազդեցության ներքո աշխատել և ստեղծագործել եմ բժշկական համալսարանի գիտահետազոտական կենտրոնում հիմնադրման առաջին օրվանից»,- պատմում է Զիլֆյանը:
Նրա խոսքով՝ գիտահետազոտական կենտրոնը տարբեր տարիների բանիմաց մասնագետների ջանքերի շնորհիվ մեծ ներդրում ունի հայասատանյան առողջապահական համակարգի զարգացման գործում:
Այդ մասնագետներից են Դրաստամատ Խուդավերդյանը, Գագիկ Արծրունին, Ռուբեն Բաբլոյանը, Վլադիմիր Շեկոյանը և շատ ուրիշներ:
«Բժշկական համալսարանի ղեկավարությունը բոլոր ժամանակներում կարևորել է մեր աշխատանքը և աջակցել է երիտասարդ գիտնականների, հետազոտողների ստեղծագործական ներուժի բացահայտմանն ու խթանմանը»,- հավելում է Գիտահետազոտական կենտրոնի ղեկավարը:
Կենսագրական տվյալներ
2017թ.-ից մինչ օրս Արտո Զիլֆյանը ԵՊԲՀ ԳՀԿ-ի ղեկավար
2007թ.-մինչ օրս – «Նոր հայկական բժշկական հանդես» պարբերականի գլխավոր խմբագիրն է: 2004թ.-ից մինչ օրս ԳՀԿ-ի մորֆոլոգիական հետազոտությունների լաբորատորիայի վարիչ,
1992-2004թթ. ԵՊԲՀ պրոռեկտոր էր գիտական աշխատանքների գծով:
1984-2004թթ. ԵՊԲՀ ԳՀԿ-ի տնօրեն, 1971-2004թթ. Մորֆոլոգիայի լաբորատորիայի վարիչ: 1972թ. պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Պաթոլոգիական անատոմիա» մասնագիտությամբ՝ ստանալով բժշկական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան:
1984թ. պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն «Պաթոլոգիական ֆիզիոլոգիա» մասնագիտությամբ՝ ստանալով բժշկական գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան:
1985թ. նրան շնորհվել է պրոֆեսորի կոչում՝ «Պաթոլոգիական ֆիզիոլոգիա» մասնագիտությամբ: 2015թ. ստացել է ՀՀ գիտության վաստակավոր գործչի կոչում:
Անվանի մասնագետը պարգևատրվել է ՀՀ կրթության գիտության նախարարության հուշամեդալով, ԵՊԲՀ ոսկե, «Վազգեն Սարգսյան» մեդալներով, ինչպես նաև ՀՀ ԱՆ պատվոգրով: ՀՀ նախարարների խորհրդի նախագահությունը նրան պարգևատրել է շնորհակալագրով բեմնավոր գիտական գործունեության և որակյալ կադրերի պատարստման համար: Յոթ մենագրության, 260 գիտական հոդվածի հեղինակ է: Մի քանի տարի առաջ լույս տեսած նրա հերթական մենագրությունն անդրադառնում էր միկրոօրգամիզմների դերիին: Գիտական աշխատության մեջ նա ներկայացնում է, որ միկրոօրգանիզմները առողջ մարդու օրգանիզմում մասնակցում են սրտանոթային, հորմոնային իմունային և վերարտադրողական համակարգերի կենսագործունեության մեխանիզմների կարգավորմանը:
«Նոր հայկական բժշկական հանդեսը» նշեց 10-ամյա հոբելյանը
Արդեն տասը տարի է, ինչ ԵՊԲՀ–ում հրատարակվում է «Նոր հայկական բժշկական հանդեսը» («The New Armenian Medical Journal»): Անգլալեզու գիտական այս հրատարակության նպատակն է ընթերցողին ներկայացնել բժշկագիտության և առողջապահության տարբեր ոլորտներում գիտական նվաճումները, կիրառվող նոր մեթոդներն ու մոտեցումները, մեկ հարթակում համախմբել աշխարհի տարբեր անկյունների բժիշկ-գիտնականներին:
Գիտակիրառական ամսագրի գլխավոր խմբագիր Արտո Զիլֆյանը պատմում է, որ «Նոր հայկական բժշկական հանդեսի» ստեղծման անհրաժեշտությունն առաջացել էր մեր հանրապետության անկախացումից հետո, որը մեծ հնարավորություններ էր բացել սյուռքահայության և այլազգի բժիշկ գիտնականների միջև համագործակցության և փորձի փոխանակման համար, ինչպես նաև հայկական բժշկական մեկ ամսագրում Հայաստանի և սփյուռքի ճանաչված ու երիտասարդ գիտնականների գործունեությունը համալիր ներկայացնելու նպատակով: Այս հարցում նախաձեռնությամբ հանդես եկավ ԵՊԲՀ-ն 2007թ. մարտից հիմնադրելով և սեփական ուժերով հրատարակելով «Նոր հայկական բժշկական հանդեսը», որի առաջին համարը լույս տեսավ նույն տարվա նոյեմբերին: Բժշկագիտության արդի ձեռքբերումները ներկայացնող պարբերականը կարճ ժամանակահատվածում արժանացավ օտարերկրացի գիտնականների, նաև բարձր ցուցանիշներ ունեցող միջազգային մի շարք հրատարակչությունների ուշադրությանը:
«Գիտնականներից շատերը ոչ միայն տպագրվում են ամսագրում, այլև այլ հրատարակչությունների կողմից հրավիրում են հանդես գալու արդեն հրապարակված հոդվածների մասին գրախոսականներով և մենագրություններով»,- ասում է Արտո Զիլֆյանը: Նրա պատմում է, որ բժշկագիտական հանդեսի հիմնադիր և նպատակասլաց գործող խմբագրական խումբն էին կազմում գլխավոր խմբագրի տեղակալներ, այն ժամանակ երիտասարդ բանիմաց բժիշկ-գիտնականներ պրոֆեսորներ Արմեն Մուրադյանը, Հովհաննես Մանվելյանը և Համայակ Սիսակյանը:
Արտո Զիլֆյանն իր հավատարիմ ու երկարամյա գործընկերոջ, հանդեսի պատասխանատու խմբագիր Ստեփան Ավագյանի հետ անցած 10-ամյա ճանապարհը նա հպարտությամբ է հիշում, քանի որ միասին թիմային աշխատանքի շնորհիվ հաղթահարել են բազմաթիվ խոչընդոտներ, համատեղ ուժերով հասել հաջողությունների: «Նոր հայկական բժշկական հանդեսը» տարեկան տպագրվում է 4 համար, յուրաքանչյուրում 10-ից 12 հոդված: Տասը տարում 44 համար հանձնվել է գիտական աշխարհի դատին:
Հաջողությունների շարքում Ստեփան Ավագյանը մատնանշում է այն հանգամանքը, որ պարբերականի գործունեության արդեն հինգերորդ տարում «Նոր հայկական բժշկական հանդեսը» արժանացավ միջազգային հրատարակչությունների ուշադրությանը, որի արդյունքում այն առ այսօր իր մշտական գրանցումն ունի գիտական հոդվածների միջազգային «Սկոպուս-SCOPUS» շտեմարանում: 2016 թվականից Thomson Reuters հրատարակչության կողմից մեր պարբերականը ստացել է համագործակցության առաջարկ և ազդեցության գործոն ստանալու համար գտնվում է նրանց փորձագետների հսկողության ներքո:
Խմբագրությանը հղված հոդվածների մեծագույն հոսքի շնորհիվ հանդեսի որոշ համարներ թողարկվում են նաև մոնոթեմատիկ (միևնույն թեմային առնչվող) համարներ, որոնք ընդգրկում են արդի ժամանակահատվածում բժշկագիտության որևէ հստակ ուղղության հրատապ խնդիրներն արծարծող հոդվածները` ամբողջական տեսքով ներկայացնելով բժշկական այդ ուղղությամբ առկա ձեռքբերումներն ու հետագա ծրագրերը: Նշենք, որ ասմագիրը նաև լավագույն գիտական համաժողովների համար տպագրության հարթակ է: Հավելվածի տեսքով հրատարակվում են ԵՊԲՀ-ում անցկացվող գիտական միջոցառումների (Օրինակ՝ «Գիտության շաբաթ 2017», «Բժշկագիտության արդի հիմնախնդիրները» գիտաժողովները) ընթացքում ներկայացված զեկուցումների ընտրանիներ` հոդվածների տեսքով: Մեծ արձագանք են ստացել մասնավորապես կանխարգելիչ բժշկությանը նվիրված երկու մոնոթեմատիկ հանդեսները` նվիրված Հայաստանում տարբեր շրջաններում տարաբնույթ հիվանդությունների տարածվածությանը և դրանց կանխարգելման ու բուժման եղանակներին:
Հանդեսը, իր պարտաճանաչ գործավարության շնորհիվ, մեծ հեղինակություն է վայելում տարբեր առաջատար բժշկական կազմակերպություններում: Առանձին համարներով իրենց գործունեության արգասիքներն են ներկայացրել Օդեսայի, Խարկովի, Լվովի, Մոսկվայի (Սեչենովի անվ.) բժշկական համալսարանների, ՌԴ Իրկուտսկ քաղաքի Նյարդավիրաբուժության կենտրոնի անվանի բժիշները:
Խմբագրակազմն ընդգծում է, որ հատուկ կարևորություն է տալիս, որպեսզի երիտասարդ հետազոտողները, ասպիրանտներն առավել ակտիվ տպագրեն իրենց գիտական հոդվածները այս ամսագրում, որը առաջինը նրանց հնարավորություն կտա իրենց հետազոտությունների արդյունքները ներկայացնելու աշխարհի գիտական հանրության ուշադրությանը: Առաջիկայում ակնկալվում է նաև առավել շատ հեղինակների ներգրավվածություն Սփյուռքից, ինչպես նաև այլ երկրներից: Տարբեր տարիների կտրվածքով ամսագրին թղթակցում են հեղինակներ աշխարհի տարբեր անկյուններից. Իտալիա, ԱՄՆ, Ֆրանսիա, Հունաստան Գեմանիա, Իրան, Արաբական Միացյալ Էմիրաթություններ, Նեպալ:
Նշենք, որ The New Armenian Medical Journal պարբերականն իր թղթակիցների հետ շփումը հասանելի դարձնելու և հրատարակված հոդվածները նաև վիրտուալ տիրույթում ներկայացնելու նպատակով Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարի պաշտոնական կայքում ներկայացնում է հանդեսի էլեկտրոնային տարբերակը, որը նույնաբար արտացոլում է տպագիր հրատարակումը:
Երբ ընտանիքում բոլորը բժիշկներ են
Բժշկական ոլորտի ներկայացուցից է նաև Արտո Զիլֆյանի քույրը` Մարգարիտա Զիլֆյանը: Նա բժշկական գիտությունների թեկնածու է, ԵՊԲՀ կլինիկական լաբորատոր ախտորոշման ամբիոնի դոցենտ: Հեղինակել է երկու մենագրություն:
«Մեր ընտանիքն ամբողջովին համալրված է բժշկական կադրերով»,- նկատում է Արտո Զիլֆյանը:
Կնոջ՝ «Արմենիա» բժշկական կենտրոնի դիագնոստիկ բաժանմունքում բժիշկ-սոնոգրաֆիստ Սվետլանա Հակոբջանյանի հետ հպարտանում են իրենց` նույնպես բժիշկի մասնագիտությունը ընտրած և կարմիր դիպլոմով ԵՊԲՀ-ն ավարտած երեխաներով:
Արտո Զիլֆյանի դուստրը` Մարինե Զիլֆյանը բնակվում է ԱՄՆ-ում: ԵՊԲՀ շրջանավարտ, Երևանում պլաստիկ վիրաբուժության գծով կլինիկական օրդինատուրան ավարտած բժիշկն ամուսնու հետ այժմ հաջողությամբ աշխատում է ամերիկյան առողջապահական համակարգի մասնավոր հատվածում` կազմակերպելով ամոքիչ խնամքի կարիք ունեցող մարդկանց (Hospice care) բժշկական ծառայություն:
Որսին՝ Արտաշես Զիլֆյանը` Երևանի գլխավոր ակնաբույժն է, բժշկական գիտությունների դոկտոր: Նա տեսողության լազերային կորեկցիայի և աչքի միկրովիրաբուժության կենտրոնի տնօրենն է, ակնաբուժական ծառայության ղեկավար՝ «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնում: Կարճ ժամանակ առաջ նա հիմնել է նաև «Զիլֆյան» աչքի խնամքի կենտրոնը: ԵՊԲՀ-ի բժշկական համալսարանի ակնաբուժության ամբիոնում կլինիկական օրդինատուրան ավարտելուց հետո Արտաշես Զիլֆյանը նույն բուհի գիտա-հետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատող է եղել: 2004-2006թթ. սովորել է բժշկական համալսարանի թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոցի ասպիրանտուրայում: Զիլֆյանների չորորդ սերնդի ներկայացուցիչը ընդհանուր պրոֆիլի ակնաբույժ է, ով մեծ հաջողություններ է գրանցել նաև գիտական գործունեության մեջ: Այսօր նրա ձեռքով կատարվում են ակնաբուժական միջամտությունների գրեթե բոլոր տեսակները:
Բժիշկ է նաև Արտաշես Զիլֆյանի կինը` Սուսաննա Ուռումյանը, ով գինեկոլոգ-ռեպրոդուկտոլոգ է «Շենգավիթ» բժշկական կենտրոնում:
Մի քանի սերունդներ ներկայացնող ընտանիքում բժշկագիտության արդի խնդիրներին նվիրված քննարկումները շարունակական են: Բացառված չէ, որ առաջիկայում թոռները ևս կհամալրեն բժշկական գերդաստանի շարքերը:
Հեղինակ` ՏԱԹԵՎԻԿ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Լուսանկարները՝ Արտո Զիլֆյանի անձնական արխիվից և Կարեն Սերոբյանի