ԵՊԲՀ հայոց լեզվի ամբիոնի դասախոս, արձակագիր, բանաստեղծ, դրամատուրգ Արմենուհի Սիսյանը համալսարանական լինելու կարևոր առաքելությունից բացի մշակութային կյանքում ևս ակտիվ գործունեություն է ծավալում: Հայաստանի գրողների միության անդամ լինելուց բացի նաև Կյոտոյի (Ճապոնիա), Բրյուսելի, Լիբանանի,Կոլումբիայի միջազգային գրողների ասոցիացիաների անդամ է, ինչպես նաև Կոլումբիայի միացյալ ազգերի Unilettras կազմակերպության «Բարի կամքի դեսպան» է, hայաստանյան և միջազգային տարբեր մրցանակների դափնեկիր:
Նա անդրադարձել է աշխատանքային գործունեությանը, վերջերս հրատարակված «Անծրար նամակներ» գրքին և ստեղծագործական ծրագրերին:
-Բժշկական բուհում դասավանդելուց բացի, ակտիվ գործունեություն եք ծավալում նաև գրական աշխարհում: Ինչպե՞ս է հաջողվում համատեղել, ի՞նչ հանգամանքներում եք ամենից ավելի լավ աշխատում, օրվա ո՞ր ժամերին եք գրում։
-Տարբեր բնագավառներում գործելը և՛ բազմազանության հետաքրքրություն է պարունակում իր մեջ, և՛ հոգեկան ու ֆիզիկական սպառում է ենթադրում: Աշխատում եմ, որ ոչ մի բնագավառ չտուժի, որովհետև ինքս կիսատ-պռատ ոչինչ չեմ կարող անել, դա ինձ հանգիստ չի տալիս ու հալածում է: Բայց, անկեղծ ասեմ, ստեղծագործական ավյունս հարվածի տակ է ընկնում: Յուրաքանչյուր օրվա լավագույն՝ առաջին կեսը նվիրվում է համալսարանին՝ ուսանողության հետ աշխատանքին: Դրանից հետո ինչ էլ անես՝ հոգնածության դրոշմը վրան է: Այնպես որ, տուժում է ստեղծագործական կյանքիս բաժինը, այլ կերպ ասած՝ ես եմ տուժողը: Երբ ստեղծագործողը չի կարողանում աշխատել այն ժամանակ, երբ կա դրա պահանջն ու անհրաժեշտությունը, դա, մեղմ ասած, վատ հետևանքներ կարող է ունենալ: Նման դեպքերում տրամադրությունս ընկնում է, շուրջս շատ բան դառնում է անգույն, անիմաստ ու տաղտկալի: Ասեմ ավելին. չեմ զարմանա, եթե որոշ ստեղծագործող մարդկանց նևրոզները, ուղեղի կամ հոգեկան հավասարակշռության խախտման, անգամ ինքնասպանության հանգեցնող պատճառներից կարող են լինել ստեղծագործելու պահանջի և հնարավորության միջև առաջացած ճեղքվածքն ու հակասությունները… Խնդրեմ՝ գիտական ուսումնասիրության նյութ եմ առաջարկում ներկայումս գործող կամ ապագա բժիշկներին… Իմ փորձից դրական օրինակ փաստեմ. ինքս երկու անգամ գրական միջազգային ծրագրերում հաղթելու արդյունքում հնարավորություն ունեցել եմ ապրելու և ստեղծագործելու Վիեննայում՝ 2 ամիս և Շվեյացրիայում՝ 1,5 ամիս: Այնտեղ գրողի համար ստեղծագործական նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու նպատակով ապահովել էին բոլոր անհրաժեշտ պայմանները՝ ուղևորության ծախսեր, կեցություն, ապրելու միջոցներ, Շվեյացրիայում անգամ խոհանոցում աշխատող կար: Այդ ամենն արվում էր գրողին ստեղծագործելու հնարավորություն ընձեռելու համար: Բայց դա, իհարկե, հատուկ ծրագիր էր և գործում էր մրցակցությամբ ընտրված գրողների համար:
Որ ժամերին եմ գրու՞մ… Չկա այդպիսի բան: Ես ինքս էլ չգիտեմ՝ երբ եմ գրում: Պարզապես պետք է ազատ լինեմ մտքով, հոգով, գիտակցությամբ… Պատկերացնու՞մ եք, թե ինչ է նշանակում կին գրող լինելը, երբ աշխատանքից զատ կա նաև ընտանիք, զանազան պարտավորություններ, կենցաղ, տնտեսություն վարել… Եվ հմտությունը հենց այդ ամենը հասցնելու մեջ է, ընդ որում՝ պատշաճ, լավագույն կերպով: Չեմ սիրում գովազդել իմ կենցաղային հմտությունները: Մի բան կասեմ միայն. եթե իմ խոհանոցը թերի եղավ կամ տանս կարգուկանոնը խաթարված, ուրեմն դա ես չեմ՝ ինձ փոխել են կամ արդեն չկամ…
-Վերջերս հրատարակվեց Ձեր «Անծրար նամակներ» գիրքը: Ընթերցողը ի՞նչ կարող է բացահայտել գրքի միջոցով:
-Յուրաքանչյուր գիրք լույս տեսնելուց հետո ավելի շատ ընթերցողին է պատկանում, քան հեղինակին: Եթե ստեղծագործության մեջ ընթերցողը տեսնում է իրեն, ուրեմն դա հաջողված գործ է: Իսկ սովորաբար հաջողված են լինում անկեղծ, ապրված ստեղծագործությունները: Այս ժողովածուն ինձ համար բավականաչափ անձնական է, ծնվել է հոգու անաղմուկ զրույցների թելադրանքով, պարզ, անպաճույճ ոճով: Արդեն շատ արձագանքներ եմ լսում՝ սպեղանի, հոգու ընկեր, կարեկից խոսք ու նմանատիպ բնորոշումներ, ինչի շնորհիվ գիրքը դառնում է ընթերցողի համար հարազատ հատոր: Այսօր մարդը շատ կարիք ունի հոգու ընկերակցության, ապրումակցումի, ու երբ գիրքը դառնում է այդ հոգեկիցը, ուրեմն թանկ, արժևորված իրողություն է: Ես այդպես էլ ենթադրում էի, քանի որ այս արևի տակ ոչինչ նոր չէ և եթե ցավը ապրված է մեկի կողմից ու ցմրուրս խմված, ուրեմն այդ ապրումը կարող է պատկանել նաև մյուսին, այլոց, շատերին… Գրողի առաքելությունը հենց այն է, որ ամրակայի այդ ապրումը, հոգու թրթիռը, երբեմն՝ բառերով նկարագրելու անհնարին թվացյալը, բայց, եթե «ի սզկզբանե բանն էր», ուրեմն հնարավոր է դա անել, գեղարվեստը՝ օգնական…
-Դուք ամենաշատ թարգմանված ժամանակակից հեղինակներից եք: Ամենից շատ ո՞ր լեզվով եք թարգմանվել:
-Ինչ մեղքս թաքցնեմ, թարգմանվել և տպագրվել եմ 23 լեզվով, առջևում նոր առաջարկություններ էլի կան: Գերակշռողը ճապոներեն թարգմանված ստեղծագործություններս են, քանի որ դրանք գրքերի տեսքով են՝ երկու բանաստեղծական ժողովածուներ՝ տպագրված Ճապոնիայի նախկին մայրաքաղաք Կիոտոյում: Գրքերի լույս ընծայումից հետո ինձ հրավիրեցին Կիոտո՝ գրքերի շնորհանդեսին, ինչպես նաև պատիվ ունեցա դառնալ իրենց գրողների ասոցիացիայի անդամ: Հետո գալիս է անգլերենը, ապա՝ իսպաներենը: Ճիշտն ասած, հիմա ինձ համար առավել հետաքրքիր են ոչ հայտնի լեզուներով թարգմանվելը: Օրինակ՝ վերջերս թարգմանել էին մալայերեն և տպագրել իրենց գրական ամսագրում: Անգլերենից էին հավանել, ընտրել: Անմիջապես մտա համացանց, կարդացի ինչ լեզու է, որտեղ են խոսում…Նաև հայտնաբերեցի, որ Իտալիայում սիցիլերենը առանձին լեզու է, երբ վերջերս թարգմանվեցի նաև այդ լեզվով:
-Ե՞րբ և ինչպե՞ս եք սկսել գրել: Ի՞նչը մղեց գրելուն։
-Երբ մի անգամ գնացի այն աշխարհ, հետ եկա ու դրանից հետո Աստված փոխեց երկրի վրա ինձ տրված ընթացքը…Դրանից հետո անկախ իմ ընտրության կամքից՝ ընթանում եմ այդ ընծայված, բայց ոչ դյուրին ճանապարհով…
-Եթե ստիպված լինեիք Ձեր գործերը փրկել կրակից, ապա ո՞րը կփրկեիք:
–Չէի ուզի մտածել այդ մասին, որովհետև երկրորդ անգամ նույնը չի գրվում: «Վարպետն ու Մարգարիտան» վեպում Բուլգակովն իր հերոսի շուրթերով ասում է. «Ձեռագրերը չեն այրվում»:
-Ըստ Ձեզ այսօրվա երիտասարդությունը ընթերցո՞ւմ է՝ նկատի ունենալով մասնավորապես ԵՊԲՀ ուսանողներին:
-Բոլոր ժամանակներում էլ եղել են կարդացողներ և չկարդացողներ, պարզապես մեր օրերում համակարգիչն ու համացանցը գերակայող տեղ են գրավել գրքի հանդեպ: Ոչինչ, թող համացանցով կարդան, միայն թե կարդան, թեև, ըստ իս, սառը էկրանը չի կարող փոխարինել ձեռքի մեջ առնվող գրքի էջերի ջերմությանը: Գիրքն ընթերցելիս հեղինակի հոգին ասես ներկա է գրքում, ինչը չես ասի համակարգչով կարդալիս: Ներկայումս ուսանողներիս գերակշիռ մասը արտասահմանցի ուսանողներն են, քան տեղացիները, բայց եղածների թվով էլ կասեի, որ համատարած չէ հետաքրքրությունը գրականության հանդեպ: Ես նրանց ասում եմ, որ գրականություն սիրելը, գիրք կարդալը որևէ մասնագիտության մենաշնորհը չէ. որքան կարդացած է բժիշկը, իրավաբանը կամ զինվորականը, այնքան բարձր է նրա մտահորիզոնն ու հաստատ տարբերվում է չկարդացողից, համենայն դեպս, ինձ համար նրանք տեսանելիորեն տարբերվում են: Ինչ վերաբերում է ուսանողներին, մի բան վստահորեն կասեմ. գրականություն սիրում են այն աղջիկներն ու տղաները, որոնք դպրոցում ունեցել են գրականության լավ ուսուցիչներ: Մինչև ինքդ չսիրես գրականությունը, անհնարին կլինի այդ սերը փոխանցել աշակերտին: Հակառակ դեպքում գրականությունը դառնում է չսիրած, անգիրի դաս և ոչ երբեք մտածել, վերլուծել սովորեցնելու, կյանքը դիտարկելու ամենամոտ ընձեռված հնարավորությունը…
-Ի՞նչն է Ձեզ հատկապես մտահոգում գրական կյանքում, ի՞նչը կցանկանայիք փոխել:
-Չէի ցանկանա ներքին խոհանոցի թաքստոցներ բացել, բայց այն, որ գրողի համար մեծ խնդիր է գիրք տպագրելը, գաղտնիք չէ, իսկ ներկայումս հանվել է նախկինում գործող պետական աջակցության ծրագիրը: Ինչպես նաև դեֆիցիտ է հոնորար վճարելու ավանդույթը: Սրանք, անշուշտ, գրականության ոլորտից չեն կախված, այլ շատ ավելի բարձր ատյաններից, բայց գրականության, առհասարակ արվեստի հանդեպ գոյություն ունեցող պետական հոգացության վերաբերմունքով է բնորոշվում նաև տվյալ երկրի դեմքը:
-Կա՞ն թեմաներ, որոնք Ձեր ստեղծագործություններում երբեք չեն արծարծվելու:
-Այո՛, կան, որ չեն արծարծվել: Եթե ուժ գտնեմ երբևէ դրանց անդրադառնալու, կարծարծվեն: Առայժմ դեռ պատրաստ չեմ: Չեմ ուզում վերապրել դրանք:
Հարցազրույցը` Արփինե Թովմասյանի
