Կորոնավիրուսային համաճարակն աշխատանքով ծանրաբեռնել է ինչպես աշխարհի բժշկական հանրությանը, համաճարակաբաններին, այնպես էլ աշխատելու մեծ դաշտ է բացել հոգեբանների և սոցիոլոգների համար:
ԵՊԲՀ համաճարակաբանության ամբիոնը վարակի տարածումից ի վեր կատարում է իրավիճակային վերլուծություններ, կազմակերպում է իրազեկման դասընթացներ՝ ակտիվ համագործակցելով ՀՀ կառավարության, ինչպես նաև լրատվամիջոցների հետ՝ հանրությանը ապահովելով ճշտված և մասնագիտական տեղեկատվությամբ ու խորհուրդներով:
ԵՊԲՀ համաճարակաբանության ամբիոնի ավագ դասախոս, բժիշկ-համաճարակաբան Արման Բադալյանի խոսքով՝ կորոնավիրուսային հիվանդության դեպքերն աշխարհում շարունակում են օրեցօր ավելանալ, նույնիսկ մի շարք երկրներում՝ օրինակ Ավստրալիայում, Իսրայելում, Նոր Զելանդիայում, որտեղ COVID-19-ով հիվանդների թիվը, գրեթե, զրոյացրել էր, նկատվում է նոր դեպքերի գրանցման աճ: «Դրանք կարող են բերովի դեպքեր լինել, սակայն կա ռիսկայնություն, քանի որ նույնիսկ մեկ բերովի դեպքը կարող է նպաստել տեղային դեպքերի առաջացմանը, ինչը փաստում է, որ վարակը դժվար կառավարելի է»,- նշեց համաճարակաբանը՝ ավելացնելով, որ վերջին օրերին Հայաստանում դեպքերի նվազման միտում ու կայունացում նկատվում է: «Պետք է արձանագրենք նաև, որ հետազոտվողներից դրական արդյունք ունեցողների թիվը մեծ է՝ 20 տոկոսից ավելի: Սա խոսում է այն մասին, որ մենք ոչ բոլոր վարակակիրներին ենք կարողանում բացահայտել: Յուրաքանչյուր բացահայտված դեպքի հետևում կանգնած են բազմաթիվ հակահամաճարակային միջոցառումներ՝ մասնավորապես նրանց կոնտակտավորների բացահայտումը և դինամիկ հսկողությունը, ինչը պետք է բավական արագ կազմակերպել՝ մինչև 24 ժամվա ընթացքում: Ցավոք դեռևս հայտնաբերում ենք այնքան, որքան կարողանում ենք, այլ ոչ թե՝ որքան կան: Խնդիրն այստեղ է, ինչի արդյունքում վարակը շարունակում է տարածվել»,- ասաց Արման Բադալյանը՝ ընդգծելով, որ վարակը համարվում է լիարժեք վերահսկելի, եթե դրական արդյունք ունեցողների թիվը չի գերազանցում հետազոտվողների 3-5 տոկոսը:
Համաճարակաբանի խոսքով՝ նման համաճարակների պարագայում վճռորոշ դերակատարում ունեն պատվաստումները և լիարժեք վերահսկողության տեսանկյունից պատվաստումային գործընթացը կարևորվում է: «Այսօր դրա բացակայությունը նույնպես վկայում է, որ կորոնավիրուսը դեռևս կառավարելի չէ և մեր երկիրը գտնվում է վարակի հանրային փոխանցման մակարդակում: Իսկ մեր հիմնական խնդիրն է այն բերել խմբային դաշտ: Համաճարակաբանական տեսանկյունից շատ կարևոր է, որ դեպքերը լինեն առանձին խմբերի հետ կապված, ինչը հեշտացնում է վարակի կառավարումը»,-ասաց նա:
Անդրադառնալով Չինաստանի օրինակին՝ Արման Բադալյանը փաստեց, որ վերջինս աննախադեպ գործողությունների շնորհիվ կարողացավ մեկ ամսվա ընթացքում վարակը տեղայնացնել: Նրա կարծիքով՝ ահռելի ռեսուրսներից բացի՝ մեծ դեր ունեցավ ազգաբնակչություն-պետություն համագործակցությունը: Սակայն ԱՄՆ-ն, որը նույնպես ունի բավականաչափ ռեսուրսներ, չի կարողանում դիմակայել վարակի տարածմանը: «Դրա պատճառներից մեկն առողջապահական համակարգի ոչ միաձև, ինչպես նաև համաճարակի քաղաքականացված լինելն է»,-նշեց նա՝ կարևորելով բժշկագիտության ապաքաղաքականացված լինելը:
Մասնագետի խոսքով՝ բոլոր համաճարակների ժամանակ հասարակության վերաբերմունքի հետ կապված խնդիրներ առաջացել են, սակայն պետության դերակատարությունն ավելի բարձր է եղել: «Մեր հասարակությունն ավելի շատ հետևում է ապատեղեկատվությանը, իսկ բժշկի դերակատարությունը, հեղինակազրկման գործընթացը տարեցտարի խորանում է»,-կարծում է Արման Բադալյանը: Նրա խոսքով՝ Չինաստանը հասավ դրական արդյունքի, քանի որ հասարակությունը պատրաստակամ հետևեց և շարժվեց պետության կանոններով: Չիանստանում այսօր էր վարակի լուռ փոխանցման արդյունքում արձանագրվում են դեպքեր, որոնք օպերատիվ ճնշվում է մարդկանց պատրաստակամության շնորհիվ: Անդրադառնալով կանխատեսումներին ու հնարավոր սցենարներին՝ նշեց, որ միայն արդյունավետ և անվտանգ պատվաստանյութի առկայության դեպքում կարելի է խոսել լիարժեք և վճռորոշ սցենարի մասին: Մնացած պարագաներում համաճարակի առաջին, երկրորդ և նույնիսկ երրորդ ալիքը չի բացառվում: Համաճարակաբանը հիշեցնում է՝ պետք չէ մոռանալ նաև վարակի մուտացման հանարավորության մասին: «Ըստ հոլանդացի գիտանականների՝ երկու շաբաթը մեկ տեղի են ունենում վիրուսի մուտացիաներ: ԱՄՆ գլխավոր համաճարակաբան Էնթոնի Ֆաուչի գնահատմամբ՝ դա հիմնականում ազդում է վարակի արագ տարածման վրա, սակայն վիրուսի վիրուլենտ լինելու՝ այսինքն ծանր դեպքեր հարուցելու՝ ընդհուպ մինչ մահվան ելքով, դեռևս տվյալներ չկան»,-նշեց նա՝ ավելացնելով, որ վիրուսի դժվար կառավարելի լինելը բարդացնում և անիրատեսական է դարձնում կանխատեսումները:
Ինչ վերաբերում է կոլեկտիվ իմունիտետի ձևավորմանը՝ Արման Բադալյանը հավելում է, որ այն սովորաբար շրջանառվում է պատվաստումների ֆոնին: «Կոլեկտիվ իմունիտետ կարող է ձևավորվել, երբ Հայաստանում 30-35 տոկոսը (700-800 հազար մարդ) հիվանդանա կորոնավիրուսային հիվանդությամբ, այն էլ այն դեպքում, երբ վարակի վերարտադրողական ցուցանիշը (R0) հավասար լինի մոտ 1,5-ին: Նույնիսկ, եթե մենք բոլորին չենք կարողանում ախտորոշել, այդ թիվը մեր երկրում չունենք: Քանի դեռ չկա պատվաստանյութ ինքնաբերաբար հանրային իմունիտետը ձևավորվում է: Չի կարելի, սակայն, հենվել միայն դրա վրա՝ անընդհատ ծանրաբեռնվածության տակ պահելով առողջապահական համակարգը: Բացի այդ, քանի որ վիրուսը լիարժեք ուսումնասիրված չէ, հետևաբար մենք չունենք տվյալներ մարդկանց վրա դրա հետագա բացասական ազդեցությունների մասին:
Խոսելով հիվանդությունների կանխարգելման մասին՝ համաճարակաբանը նշում է՝ եթե մարդկանց մեջ նույնիսկ ռիսկերի գնահատման սովորությունը պահպանվի, ապա ինչ-որ չափով հնարավոր կլինի նվազեցնել այլ վարակների տարածման ուժգնությունը: «Կանխատեսումներ կան, որ առաջիկայում սուր ռեսպիրատոր վարակները գլուխ կբարձրացնեն, սակայն հույս կա, որ դիմակ կրելու՝ դժվարությամբ ձևավորված ավանդույթը, կնպաստի այդ հիվանդությունների քիչ տարածմանը: Մենք վերջապես գալիս ենք այն գաղափարին՝ եթե հիվանդ ես, պետք է մնաս տանը»,-ասում է մասնագետը:
ԵՊԲՀ համաճարակաբանության ամբիոնն անմասն չի մնում երկրի սանիտարահամաճարակային իրավիճակներից՝ մշտապես ներգրավված լինելով գործընթացներին: Ամբիոնի մի շարք աշխատակիցներ համատեղում են իրենց գործունեությունը տարբեր բուժհիմնարկներում: Վերջիններս համաճարակի բռնկման առաջին օրվանից ակտիվորեն մասնակցում են իրազեկման, ինչպես նաև նույն բուժհաստատություններում լայնածավալ հակահամաճարակային միջոցառումների կազմակերպման և վերապատրաստման աշխատանքներին: «Պատասխանատու աշխատանք է, քանի որ վարակը նոր է, տեղեկատվությունը ժամ առ ժամ փոխվում է: Սակայն հանրության հետ աշխատանքը երբեք չի ընդհատվել՝ հաշվի առնելով դրա կարևորությունը»,-ընդգծեց Արման Բադալյանը՝ ավելացնելով, որ ԵՊԲՀ-ում կազմակերպվել է դասախոսությունների շարք, որին ներգրավվել է նաև ամբիոնը:
Բժշկական համալսարանն ընդգրկված է ՀՀ ԱՆ կից կորոնավիրուսային վարակի դեմ պայքարի հակահամաճարակային մասնագիտական-խորհրդատվական խմբում, ինչպես նաև ամրագրված՝ ՀՀ ԱԺ առողջապահական և սոցիալական հարցերի մշտական հանձնաժողովի COVID-19 դեմ պայքարի աջակից մասնագիտական խմբին:
Համաճարակաբանի խոսքով՝ փորձը ցույց տվեց, որ համակարգերը պատրաստ չէին այսպիսի իրավիճակների, ինչի արդյունքում՝ ուշ արձագանքելու հետևանքով, հնարավոր չեղավ շրջանցել համաճարակը և առաջ անցնել: Այսօր համաճարակաբանների պահանջն ինչպես Երևանում, այնպես էլ մարզերում մեծ է: Այս իրավիճակում հակահամաճարակային աշխատանքներում՝ կոնտակտավորների, վարակի աղբյուրի հայտնաբերումը, մեկուսարաններում, բուժհիմնարկներում միջոցառումների իրականացումը, վերլուծությունների և զեկուցման գործընթացն ապահովում է այդ օղակը: Այս գործընթացի պատասխանատուն համաճարակաբաններն են: Նրա կարծիքով՝ համաճարակը կվերաիմաստավորի կանխարգելիչ բժշկության գաղափարը: Հասարակության մեջ ձևավորվում է դիմակ կրելու մշակույթ, սակայն ազգային խառնվածքը հաշվի առնելով՝ դա չի կարող շատ արագ տեղի ունենալ: «Մենք սիրում ենք ցանկացած հարց ծայրահեղացնել, շրջացնել և դա վարակիչ է: Այն ինչ վերաբերում է կանխարգելմանը, հասարակությունը չի ուզում անել: Դիմակը կարևոր հենասյուն է՝ համաճարակի տարածումը կանխելու համար, սակայն միակը չէ: Այսօր շատ են կենտրոնանում դիմակ կրելու հարցի վրա, ինչը հակառակ ազդեցություն է թողնում»,- եզրափակեց Արման Բադալյանը:
Համաճարակաբանի հետ զրուցեց Մարգարիտա Մխիթարյանը