2024 թվականի «Մալարիային վերջ տալու, ներդրումներ անելու, գործելու և նորարարություններ իրականացնելու ժամանակն է» արշավի շրջանակներում Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունն այս անգամ կկենտրոնանա երրորդ «բաղադրիչի»՝ նորարարությունների իրականացման վրա:
Մալարիան կյանքին սպառնացող հիվանդություն է, որը հանդիպում է հիմնականում արևադարձային երկրներում։ Այն կարող է և կանխվել և բուժվել: Այնուամենայնիվ, առանց ժամանակին ախտորոշման և արդյունավետ բուժման, չբարդացած մալարիայի դեպքը կարող է վերաճել հիվանդության ծանր ձևի, որը հաճախ մահացու է դառնում:
Մալարիա հիվանդության վարակի աղբյուր են պլազմոդիումներով վարակված մարդիկ (հիվանդ և մակաբուծակիր): Մալարիան փոխանցվում է տրանսմիսիվ (անոֆելես ցեղի մոծակի միջոցով) և ուղղահայաց մեխանիզմներով, նաև պարէնտերալ ուղիով: Երկրագնդում հայտնաբերված անոֆելես ցեղին պատկանող 150 տեսակի մոծակների միայն 1/3-ն ունի համաճարակաբանական նշանակություն: A. maculipennis-ը Հայաստանում ամենատարածված տեսակն է: Այն հայտնաբերվում է գրեթե բոլոր շրջաններում ու մալարիայի հիմնական փոխանցողն է:
Մալարիան հանդիպում է հիմնականում արևադարձային և մերձարևադարձային երկրներում։ Մալարիայի դեպքերի և մահվան դեպքերի ճնշող մեծամասնությունը գրանցվել է ԱՀԿ Աֆրիկյան տարածաշրջանում, գրեթե բոլոր դեպքերը պայմանավորված են մակաբույծ Plasmodium falciparum-ով: Այս մակաբույծը գերակշռում է նաև մալարիայի այլ վայրերում, ներառյալ ԱՀԿ-ի Հարավարևելյան Ասիայի, Արևելյան Միջերկրական ծովի և Արևմտյան Խաղաղ օվկիանոսի շրջանները: ԱՀԿ ամերիկյան տարածաշրջանում գերակշռում է Plasmodium vivax մակաբույծ:
RTS, S/AS01 (RTS,S) առաջին պատվաստանյութն է, որը ցույց է տվել, որ այն կարող է զգալիորեն նվազեցնել մալարիայի մակարդակը փոքր երեխաների մոտ, ովքեր ապրում են մալարիայի փոխանցման միջին կամ բարձր մակարդակ ունեցող տարածքներում: Այն գործում է մակաբույծ Plasmodium falciparum-ի դեմ, որը մալարիայի մահացու մակաբույծն է ամբողջ աշխարհում և ամենատարածվածը Աֆրիկայում:
2019թ.-ին Գանան, Քենիան և Մալավին առաջինը սկսեցին պատվաստանյութերի իրականացումը առանձին տարածքներում՝ ԱՀԿ-ի կողմից համակարգվող լայնածավալ պիլոտային ծրագրի շրջանակներում: Մինչ օրս ծրագիրը ցույց է տվել,որ RTS, S պատվաստանյութը անվտանգ է, արդյունավետ և կարող է կիրառվել սովորական իմունիզացիայի ծառայությունների շրջանակներում: 2023 թվականի մարտի դրությամբ այս ծրագրի շրջանակներում ավելի քան 1,3 միլիոն երեխա ստացել է պատվաստանյութի առնվազն 1 դեղաչափ: Աֆրիկայի քսանինը երկրներ հետաքրքրություն են հայտնել մալարիայի դեմ պատվաստանյութի ներդրման հարցում ՝ որպես մալարիայի դեմ պայքարի իրենց ազգային ռազմավարության մաս:
2021 թվականի հոկտեմբերին ԱՀԿ-ն խորհուրդ տվեց օգտագործել RTS,S պատվաստանյութը երեխաների համար, ովքեր ապրում են մալարիայի միջին և բարձր փոխանցման վայրերում: Առաջարկությունը հիմնված էր RTS, S փաստացի տվյալների ամբողջական փաթեթի վրա, ներառյալ ընթացիկ փորձնական ծրագրի արդյունքները: R21 պատվաստանյութը ԱՀԿ-ի կողմից առաջարկվող երկրորդ պատվաստանյութն է մալարիայի դեմ՝ հետևելով RTS,S/AS01 պատվաստանյութին, որը ստացել է ԱՀԿ-ի առաջարկությունը 2021 թվականին: Երկու պատվաստանյութերն էլ ապահով և արդյունավետ են երեխաների մոտ մալարիայի կանխարգելման համար և, երբ լայնորեն կիրառվում են, ակնկալվում է բարձր ազդեցություն ունենալ հանրային առողջության վրա: Մալարիան՝ մոծակների միջոցով փոխանցվող հիվանդությունը, հատկապես մեծ բեռ է դնում Աֆրիկյան տարածաշրջանի երեխաների վրա, որտեղ ամեն տարի այդ հիվանդությունից մահանում է մոտ կես միլիոն երեխա:
ԱՀԿ-ի և մալարիայի դեմ պայքարի գլոբալ տեսլականը մալարիայից զերծ աշխարհն է: Այս տեսլականը աստիճանաբար կիրականացվի այն երկրների կողմից, որոնք վերացնում են մալարիան իրենց տարածքներում և արդյունավետ միջոցներ են ձեռնարկում փոխանցման վերսկսումը կանխելու համար:
Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում զգալի առաջընթաց է գրանցվել մալարիայի վերացման գործում. 2021թ.-ին մալարիայի էնդեմիկ երկրների թիվը դարձել է 84՝ 2000թ.-ի 108-ի համեմատ։
Մալարիան ուղեկցել է հայ ժողովրդին պատմության ողջ ընթացքում և բացակայել է ընդամենը 31+17 տարի՝ 1963-1994թթ. և 2006-2023.
ՀՀ-ն եվրոպական տարածաշրջանի առաջին երկրներից է, որին, լինելով էնդեմիկ երկիր, հաջողվել է երկրում վերացնել հիվանդությունը:
Ճանապարհորդներին խորհուրդ է տրվում մեկնելուց առաջ խորհրդակցել բժշկի կամ հիվանդությունների վերահսկման ազգային կենտրոնի հետ՝ համապատասխան կանխարգելիչ միջոցառումներ ձեռնարկելու համար:
Մալարիայի առաջին ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս վարակված մոծակի կծումից 10-15 օրվա ընթացքում: Սովորաբար նկատվում են ջերմություն, գլխացավ և դող, չնայած այդ ախտանիշները կարող են մեղմ լինել և դժվար է ճանաչել որպես մալարիա: Մալարիայի էնդեմիկ տարածքներում մասնակի անձեռնմխելիություն զարգացած մարդիկ կարող են վարակվել, բայց ոչ մի ախտանիշ չունենալ (ասիմպտոմատիկ վարակներ):