Յուրաքանչյուր տարի՝ սեպտեմբերի 4-ին, նշվում է Սեռական առողջության օրը։ Այն ընդգծում է մարդու սեռական և վերարտադրողական առողջության և բարեկեցության իրավունքը, այդ թվում նաև՝ իրազեկված որոշումներ կատարելու վերաբերյալ: Այս տարվա կարգախոսը «Համաձայնություն» է՝ ի նշան համաձայնության և փոխադարձ հարգանքի կարևորության գիտակցության, երբ խոսքը վերաբերում է սեռական հարաբերություններին:
Սեռական առողջությանն առնչվող հարցերը հաճախ դասվում են «չքննարկվող» թեմաներին: Դրանց մասին խուսափում են խոսել ընտանիքներում, դպրոցներում, համալսարաններում՝ այսպիսով նպաստելով խնդրի վերաբերյալ տարաբնույթ ոչ ստույգ, իսկ հաճախ նաև վտանգավոր տեղեկատվության և վարքագծային կանոնների տարածմանն ու ամրապնդմանը բնակչության և հատկապես դեռահասների և երիտասարդների շրջանում:
Անշուշտ, սեռական առողջությունը պետք է դիտարկել տվյալ միջավայրի մշակութային, սոցիալական և տնտեսական համատեքստերում: Այնուամենայնիվ, մարդու սեռական առողջության վերաբերյալ գոյություն ունեն մի շարք համընդհանուր մոտեցումներ, մասնավորապես՝
Սեռական առողջության վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, այդ թվում՝ սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները, որոնք իրենցից ներկայացնում են հանրային առողջության լուրջ սպառնալիք: Այսպես, համաձայն Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների՝ աշխարհում ամեն օր մարդկանց շրջանում արձանագրվում է ավելի քան 1 միլիոն սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների (սեռավարակներ) նոր դեպքեր, որոնք հաճախ ունեն անախտանիշ ընթացք։ Յուրաքանչյուր տարի գրանցվում է վարակման մոտ 374 միլիոն նոր դեպք, բուժելի 4 սեռավարակներից 1-ով՝ քլամիդիա, գոնորեա, սիֆիլիս և տրիխոմոնիազ:
Սեռավարակներն ուղղակիորեն ազդում են սեռական և վերարտադրողական առողջության վրա՝ առաջացնելով խարան, անպտղություն, քաղցկեղ, հղիության բարդություններ, ինչպես նաև կարող են մեծացնել ՄԻԱՎ-ով վարակվելու վտանգը:
Միևնույն ժամանակ, սեռավարակների վերաբերյալ ներպետական տվյալները հնարավորություն չեն տալիս իրական պատկերացում կազմել խնդրի արդիականության և տարածվածության վերաբերյալ, ինչն էլ, իր հերթին, չի նպաստում մարդկանց սեռական առողջության մասին օբյեկտիվ պատկերի ձևավորմանը և ըստ անհրաժեշության ռազմավարական ծրագրերի նախաձեռնմանն ու իրականացմանը:
Համաձայն Վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ 2022թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին գրանցվել է սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների ընդամենը 33 դեպք, իսկ այս տարվա 6 ամսվա ընթացքում՝ 7:
Պաշտոնական վիճակագրության փոքր թվերի հետ մեկտեղ, մասնագիտական փորձը վկայում է, որ սեռավարակներով պայմանավորված սեռական խնդիրներ ունեցող պացիենտների թիվը, ցավոք, գնալով մեծանում է: Սեռավարակների մասին խոսելիս շատերն ամոթխածությամբ լռում են, բժշկի չեն դիմում, ինչի հետևանքով կարող են առաջանալ մի շարք բարդություններ: Պետք է հիշել, որ սեռավարակները թաքցնելու պարագայում վտանգի տակ կարող է հայտնվել ինչպես սեփական, այնպես էլ ընտանիքի անդամների առողջությունը: Առանձնահատուկ ռիսկի խումբ են կազմում արտագնա աշխատանքի մեկնողները: Ամուսիններն արտագնա աշխատանքից վերադառնում են ու հաճախ վարակում իրենց կանանց: Ժամանակին չհայտնաբերելու և չբուժելու դեպքում սեռավարակները կարող են բացասաբար ազդել վերարտադրողական (մանկածնման) ֆունկցիայի վրա:
Մեկ այլ խնդիր է սեռավարակների «երիտասարդացումը»: Իրական է նաև այն տեսակետը, որ սեռավարակները «երիտասարդանում են», այսինքն՝ շատ ավելի վաղ տարիքի անձանց մոտ են դրսևորվում, քան, օրինակ, երկու-երեք տասնամյակ առաջ: Սա պայմանավորված է սեռական կյանքի ազատականացմամբ, վաղ սեռական կյանքով, այսօրվա ազատ բարքերով, սեռական առողջության վերաբերյալ ունեցած թերի գիտելիքներով:
Այսօր սեռավարակները 30-ից ավելի են: Դրանց մի մասը կարող են առաջացնել ուրետրալ ախտանիշներ՝ հաճախամիզություն, ցավեր միզելիս, միզարձակման խանգարումներ, դժվարամիզություն, մի մասը՝ արտադրություն, քոր, դիսկոմֆորտ, բորբոքումներ, անպտղություն:
Որոշ սեռավարակներ շատ վտանգավոր են մոր և պտղի համար: Օրինակ՝ ցիտոմեգալովիրուսը, հերպեսը: Որոշ սեռավարակներ, չունենալով կլինիկական դրսևորումներ մոր մոտ, կարող են լուրջ վտանգ ներկայացնել պտղի համար, հանգեցնել ինքնաբեր վիժման, հղիության զարգացման կասեցման, պտղի զարգացման արատների, ներարգանդային վարակվածության:
Ինչպես արդեն նշվել է, սեռավարակների զգալի մասը կարող է ընթանալ առանց ակնառու ախտանշանների: Սակայն այդ դեպքում էլ վարակված անձինք վարակի աղբյուր են զուգընկերների համար: Ավելին՝ անախտանիշ ընթացող սեռավարակները ևս կարող են առաջացնել բարդություններ: Բոլոր սեռավարակները գործնականորեն բուժելի են, եթե ախտորոշվել են ժամանակին, և բուժումն իրականացրել են համապատասխան մասնագետները:
ԵՊԲՀ գիտնականների հետազոտությունները պարզել են, որ Հայաստանում առաջին սեռական հարաբերության տարիքը նվազել է: Տղաների մոտ առաջին սեռական հարաբերության միջին տարիքը կազմում է շուրջ 16,5 տարեկան՝ նախկին 18-ի փոխարեն, աղջիկների մոտ առաջին սեռական հարաբերության տարիքը նույնպես նվազել է՝ կազմելով միջինը 17 տարեկան՝ նախկին 19-ի փոխարեն։
Այնուամենայնիվ, թե՛ տղայի, թե՛ աղջկա համար սեռական կյանքի սկիզբը ցանկալի է լինի 18 տարեկանից հետո, քանի որ լրիվ սեռական հասունացումը տեղի է ունենում այդ տարիքում, ավարտվում է մարդու ընդհանուր մտավոր և հոգեբանական ձևավորումը, այլ կերպ ասած՝ մարդն այդ տարիքում ի վիճակի է պատասխան տալ սեփական արարքների համար:
COVID-19-ը ազդեցություն է թողել նաև սեռական և վերարտադրողական առողջության վրա: Բժշկական համալսարանի մասնագետների հետազոտություննեը պարզել են, որ կորոնավիրուս կրած պացիենտների զգալի մասն ունի սեռական զանազան խնդիրներ՝ սեռական ցանկության նվազում, սեռական գրգռման խանգարում և այլն։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ հիվանդության ժամանակ գրեթե միշտ իջնում է գլխավոր սեռական հորմոնի՝ տեստոստերոնի մակարդակը, որն արտադրվում է ամորձիներում։ Խնդիրն այն է, որ կորոնավիրուսը կարող է «թաքնվել» ամորձիներում, ինչը տղամարդկանց ավելի խոցելի է դարձնում այդ վարակի հանդեպ։ Վիրուսը կարող է ամորձիներում ավելի երկար մնալ, քան այլ օրգաններում։ Արդյունքում ամորձիները դառնում են յուրատեսակ «պահեստարաններ», որտեղ վարակը պահպանվում է և կարող է առաջացնել օրխիտ՝ ամորձիների բորբոքում, ինչն էլ, իր հերթին, կհանգեցնի տեստոստերոնի նվազման, իսկ դա պահանջում է սեքսոլոգիական բուժօգնություն։
Տղամարդիկ, որոնք հիվանդանցել են COVID-19-ով, պետք է ձեռնպահ մնան երեխա պլանավորելու փորձից առնվազն 3 ամիս։ Դա բացատրվում է նրանով, որ կորոնավիրուսը կարող է «թաքնվել» ամորձիներում, որտեղ արտադրվում են սերմնաբջիջները։ Այս փաստը տղամարդկանց ավելի խոցելի է դարձնում այդ վարակի հանդեպ։ Վիրուսը կարող է ամորձիներում ավելի երկար մնալ, քան այլ օրգաններում։ Արդյունքում ամորձիները դառնում են յուրովի «պահեստարաններ», որոնց շնորհիվ վարակը պահպանվում է։ Վարակը կարող է առաջացնել ամորձիների բորբոքում՝ օրխիտ, ինչն էլ, իր հերթին, կարող է տղամարդու մոտ հանգեցնել սերմնաբջիջների քանակի և որակի նվազման:
Կարևոր է նշել, որ COVID-19 վարակից հետո սերմնահեղուկի որակը նպատակահարմար է գնահատել ապաքինվելուց երեք ամիս հետո։ Ինչու՞ երեք ամիս։ Որովհետև սերմնահեղուկն ամբողջությամբ ձևավորվում և թարմացվում է երեք ամսվա ընթացքում (75-80 օր)։
Ժամանակակից միտումներից է վիրտուալ սեքսը։ Վերջին ժամանակներս համացանցն այնքան է մտել մեր կյանք, որ դժվար է պատկերացնել այժմ կյանքն առանց դրա: Այդ պատճառով այն չէր կարող չազդել նաև մարդկանց նեղ անձնային և սեռական կյանքի վրա: Վիրտուալ սեքսի տարածվածությանը նպաստող պատճառներից է սեփական սեռական հարաբերություններում անբավարարվածություը, կամ ուժեղ սեռական ցանկությունը, որը դժվար է իրականացնել իրական կյանքում: Մյուս պատճառը հետաքրքրասիրությունն է` նոր գիտելիքների ձեռքբերումը: Էրոտիկ կայքերն առաջարկում են տարբեր տեսակի խաղալիքների, ստիմուլյատորների, աքսեսուարների առաքում: Ինչպես նաև կարելի է համացանցից իմանալ տարբեր դիրքերի, տարբեր ձևերի մասին, ծանոթանալ Կամասուտրային:
Ինչպես գիտենք, սեռական դաստիարակության բացթողումների կամ բացակայության պատճառով դեռահասների զգալի մասը հետաքրքրող հարցերի պատասխանները փնտրում է համացանցում՝ այցելելով համապատասխան բնույթի կայքեր։ Արդյունքում առաջանում է հետաքրքրություն, իսկ հետո՝ կախվածություն պոռնոգրաֆիկ նյութերից։ Ձևավորվում է վիրտուալ սեքսով զբաղվելու ցանկություն, քանի որ վիրտուալ կյանքում ամեն ինչ հեշտ է տրվում։
Շատ դեպքերում նույնիսկ ծնողներն են բարձրաձայնում, որ սեփական երեխայի հետ շփումը բարդացել է, չի հաջողվում, քանի որ համացանցի ազդեցության հետևանքով երեխան ձեռք է բերել անկառավարելի վարքագիծ։
Ժամանակակից հասարակությունում նպատակահարմար է ոչ թե խուսափել «արգելված» թեմաներից, որոնց շարքին հաճախ դասվում է սեռական և վերարտադրողական առողջությունը, այլ հակառակը՝ աշխատել բնակչության հետ ստեղծել առողջ, առողջապահական հարցերում լավ կողմնորոշվող և սեփական առողջությանը հոգատարությամբ վերաբերվող հասարակություն: