Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից հրապարակված «The Tobacco Atlas» հանդեսի տվյալներով` մարդկությունը սկսել է ծխել ավելի քան 400 տարի առաջ, իսկ առաջին ծխախոտաբույսերը, որ օգտագործել են բնիկ ամերիկացիները վերագրվում են դեռևս մ.թ.ա. 1-ին դարին:
Պատմության մեջ ծխախոտի օգտագործման առաջին հիշատակումներից մեկը վերաբերում է Ֆրանսիայի թագուհի Եկատերինա Մեդիչիին, ով ծխախոտն օգտագործել է որպես գլխացավի դեմ դեղամիջոց: Տարիներ անց, երբ ծխախոտի վաճառքը դեղատներից անցել էր խանութներին և տարածվել գրեթե ամբողջ աշխարհում, Ֆրեդերիկ Շոպենի սիրուհին՝ բարոնուհի դե Դուդևանը (Ժորժ Սանդ), եղել է առաջին կինը, ով ծխել է Փարիզի հասարակական վայրերում: Իսկ Ռուսաստանում կայսր Պետրոս Մեծը 1710-ական թվականներին խրախուսում էր իր պալատականներին ծխել ծխախոտ և խմել սուրճ, որը համարվում էր նորաձև և եվրոպամետ:
Արդեն իսկ 1920-ական թվականներին գերմանացի բժիշկ Ֆրից Լիկինտը գիտականորեն ուսումնասիրում էր ալկոհոլի և ծխախոտի հետ կապված առողջական և սոցիալական խնդիրները, և ծխախոտից կախվածությունը համարում էր լուրջ հիվանդություն, իսկ ծխելը` թոքերի քաղցկեղի զարգացման հիմնական պատճառ: 1925 թվականին նա հրապարակել է թոքերի քաղցկեղի և ծխախոտի կապի առաջին պաշտոնական վիճակագրական վկայությունը՝ հիմնված դեպքերի շարքի վրա՝ ցույց տալով, որ թոքերի քաղցկեղ ունեցողները բոլորը ծխողներ էին:
1985թ.-ին ԱՄՆ-ում կանանց մոտ թոքերի քաղցկեղը գերազանցել է կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքերին՝ դառնալով կանանց մահացության թիվ մեկ պատճառ:
2005 թվականին ԱՀԿ-ի՝ «Ծխախոտի դեմ պայքարի» շրջանակային կոնվենցիան (FCTC) ուժի մեջ է մտել՝ օգտագործելով միջազգային իրավունքը՝ ծխախոտի օգտագործումը նվազեցնելու համար:
Հայաստանի Հանրապետությունը 2004 թվականի հոկտեմբերի 12-ին միացել է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության «Ծխախոտի դեմ պայքարի մասին» շրջանակային կոնվենցիային, որը նպատակ ունի ներկա և ապագա սերունդներին պաշտպանել մարդկանց առողջության համար ծխախոտի օգտագործման և ծխախոտի ծխի ազդեցության քայքայիչ հետևանքներից:
2008 թվականից, ՀՀ առողջապահության նախարարության և Հայաստանի հասարակական կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ, հոկտեմբերի 12-ը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ հայտարարվել է «Ծխախոտի դեմ պայքարի ազգային օր»:
Ինչպես աշխարհի շատ երկրներում, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետությունում ծխախոտի օգտագործումը և դրա հետևանքով առաջացած հիվանդացության և մահացության բարձր ցուցանիշներն առողջապահական և տնտեսական լուրջ խնդիրներ են ստեղծում: Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հաշվարկներով` աշխարhում յուրաքանչյուր 6 վայրկյանը մեկ ծխախոտի հետևանքով առաջացած հիվանդություններից մարդ է մահանում:
Նշենք, որ Հայաստանում վերջին տասը տարվա ընթացքում տղամարդկանց շրջանում առկա է ծխախոտի օգտագործման նվազման միտում: Կանանց մոտ ծխախոտի տարածվածությունն առավել մեծ է մայրաքաղաքում, քան մարզերում կամ գյուղական համայնքներում: Դեռահասները ՀՀ-ում սկսում են ծխել 16-17 տարեկանում, երբ դուրս են գալիս ծնողների հսկողությունից և առավել ինքնուրույն կյանք վարում։
ԱՀԿ-ի 2020թ.-ի տվյալներով` Հայաստանի բնակչության մոտ 23%-ը ծխող են, որոնցից 49.9% տղամարդիկ են:
Ըստ մեր երկրում իրականացված հետազոտությունների տվյալների՝ ծխող տղամարդկանց թիվը թռիչքաձև աճում է 15-19 տարիքային խմբից 20-34 տարիքային խմբին անցումով՝ 14.7%-ից մինչև 60.6%: Ամեն օր ծխողների 96.5%-ն օգտագործում է ֆիլտրով սիգարետներ։ Նրանք օրական միջին հաշվով ծխում են 24.6 սիգարետ։ Էլեկտրոնային ծխախոտ օգտագործում է ամեն օր ծխողների 3.3%-ը՝ օրական ծխելով միջին հաշվով 9․7 սիգարետ, իսկ տաքացվող ծխախոտ օգտագործում է ամեն օր ծխողների 3.0%-ը՝ օրական օգտագործելով 12.7 սիգարետ:
Հայաստանում առաջին անգամ էլեկտրական և տաքացվող սիգարետներ ծխել սկսելու տարիքը կազմում է համապատասխանաբար 22 և 24 տարեկանը, ինչը կարող է պայմանավորված լինել վերջինների համեմատաբար ավելի բարձր արժեքով, որն ունի կարևոր կանխարգելիչ նշանակություն:
Հիշեցնենք նաև, որ ՀՀ-ում 2020թ.-ի մարտի 21-ից ուժի մեջ է մտել 13.02.2020թ.-ի փետրվարի 13-ին Ազգային ժողովի կողմից ընդունված ր ՀՀ Նախագահի կողմից վավերացված ՀՕ-92-Ն օերնքը, որի Հոդված 6-ի 1-ին կետի «ը» և «թ» ենթակետերի համաձայն ՀՀ-ում արգելվում է ծխախոտային արտադրատեսակների և դրանց փոխարինիչների օգտագործումը հետևյալ վայրերում.
ը) հանրային սննդի օբյեկտներում, այդ թվում՝ բացօթյա (ճաշարաններ, ռեստորաններ, սրճարաններ, բարեր, բուֆետներ և խոհարարական արտադրանքի պատրաստման և իրացման այլ օբյեկտներ),
թ) hյուրանոցային տնտեսության օբյեկտներում (առողջարաններ, հանգստյան և մասնագիտացված ճամբարներ կամ տներ, պանսիոններ, զբոսաշրջային, մանկապատանեկան և ճամբարային բնակատեղիներ (համալիրներ), զբոսաշրջային տներ).
2) աշխատանքային այլ փակ տարածքներում՝ անկախ սեփականության ձևից.
3) առևտրի կենտրոններում.
4) ցանկացած փակ հանրային այլ տարածքներում, ներառյալ՝ ընդհանուր օգտագործման տարածքները:
Ծխախոտն ամեն տարի 8 միլիոն մահվան պատճառ է դառնում, մի՛ եղեք դրանցից մեկը: