Կայքը դեռ գտնվում է փորձարկման փուլում։
The site is still under testing.

Լիմֆոմաների դեմ պայքարի համաշխարհային օր. ռիսկի գործոններից մինչև համարժեք բուժում

Լիմֆոմաների դեմ պայքարի համաշխարհային օր. ռիսկի գործոններից մինչև համարժեք բուժում

Սեպտեմբերի 15-ը աշխարհում նշվում է որպես լիմֆոմաների դեմ պայքարի համաշխարհային օր։ Ինչպես և այլ հիվանդություններին նվիրված համաշխարհային օրերի դեպքում, այս օրվա նպատակն է` բարձրացնել բնակչության իրազեկվածությունը լիմֆոմաների զարգացմանը նպաստող ռիսկի գործոնների, դրանց հիմնական ախտանիշների և հետևանքների վերաբերյալ։

Լիմֆոման քաղցկեղի տեսակ է, որը սկիզբ է առնում ավշային համակարգից։ Ավշային համակարգը կազմված է ավշային անոթներից, ավշային հանգույցներից, ինչպես նաև փայծաղից, թիմուսից, նշագեղձերից, ոսկրածուծից և հեղուկից, որը կոչվում է ավիշ։ Այն պատասխանատու է արյունը տոքսիններից և օրգանիզմի նյութափոխանակության արգասիքներց մաքրելու համար։ Լիմֆոման կարող է ազդել ավշային համակարգի բոլոր բաղադրամասերի վրա, ինչպես նաև այլ օրգանների վրա՝ հաճախ տարածվելով դեպի թոքեր, լյարդ կամ գլխուղեղ։

Տարբերում են լիմֆոմայի մի քանի տեսակներ, որոնցից առավել հաճախ հանդիպողներն են՝ Հոջկինի լիմֆոման և ոչ հոջկինյան լիմֆոման։ Հիվանդության երկու տեսակներից 90% դեպքերում հանդիպում է ոչ հոջկինյան լիմֆոման։

«Հերացի» վերլուծականի փոխանցմամբ` լիմֆոմային բաժին է ընկնում աշխարհում գրանցվող քաղցկեղի դեպքերի շուրջ 4%-ը: Ընդ որում, վերջին 40 տարիների ընթացքում դիտվել է քաղցկեղի այս տեսակի տարածվածության 80%-ով աճ: 2020 թ․-ին աշխարհում գրանցվել է ոչ հոջկինյան լիմֆոմայի մոտ 545,000 նոր դեպք և 260,000 մահվան դեպք։ Ոչ հոջկինյան լիմֆոմայի տարածվածության ամենաբարձր ցուցանիշները գրանցվում են Ավստրալիայում և Նոր Զելանդիայում (13.3/100.000 բնակչի հաշվով), Հյուսիսայի Ամերիկայում (12․5/100.000) և Հյուսիսային և Արևմտյան Եվրոպայում (11․5 և 10․1/100.000)։ Նվազագույնն է հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը Միջին  (3․0/100.0000) և  Արևելյան ու Հարավարևելյան Ասիայում (4․9/100.000)։ Ցավոք, Հայաստանում հիվանդացության մասին ստույգ տվյալներ այս պահին չկան։

Լիմֆոմաների զարգացումը պայմանավորված է  լիմֆոցիտների գենետիկ մուտացիաներով՝ նրանք սկսում են անվերահսկելի ձևով բաժանվել, շարժվել դեպի ավշային հանգույցներ և մարմնի այլ մասեր, որտեղ շարունակում են բազմանալ։ 

Հիվանդության զարգացմանը նպաստող հիմնական ռիսկի գործոններ են՝

  • Տարիքը․ տարիքի հետ մեծանում է լիմֆոմաներով հիվանդանալու հավանականությունը, սակայն կան տեսակներ, որոնք հիմնականում երիտասարդների մոտ են հանդիպում
  • Սեռը․ հիվանդությունը ավելի հաճախ հանդիպում է տղամարդկանց շրջանում: Հիվանդության տարածվածության և մահացության ցուցանիշները տղամարդկանց և կանանց շրջանում կազմում են, համապատասխանաբար` 6․7, 4․7 և 3․3, 2․0/100.000 բնակչի հաշվով)
  • Ժառանգական գործոնը
  • Որոշ քիմիական նյութերի և դեղերի, ֆիզիկական գործոնների, օրինակ` որոշ թունաքիմիկատների, քիմիաթերապիայի ժամանակ օգտագործվող դեղամիջոցների և ճառագայթային թերապիայի ազդեցությունը:
  • Թուլացած իմունային համակարգը. հիվանդությունը հաճախ է զարգանում ՄԻԱՎ ունեցող հիվանդների մոտ, օրգանների փոխպատվաստումից հետո և առաջնային իմունային անբավարարության համար պատասխանատու որոշակի գենետիկ մուտացիաների դեպքում (օրինակ՝ Վիսկոտ-Օլդրիչի համախտանիշի ժամանակ):
  • Աուտոիմուն հիվանդությունները (ռևմատոիդ արթրիտ, համակարգային կարմիր գայլախտ):
  • Որոշ վարակներ, ինչպիսիք են ՄԻԱՎ-ը, Էպշտեյն-Բարրի վիրուսը, մարդու հերպեսի 8-րդ տեսակի վիրուսը, Helicobacter pylori-ն
  • Կրծքագեղձի իմպլանտների որոշ տեսակները
  • Վնասակար սովորություններից` ծխելը, ալկոհոլի չարաշահումը։

Լիմֆոմաների ախտանիշերը կարող են լինել տարբեր և պայմանականորեն բաժանվում են 3 խմբի՝ լիմֆադենոպաթիա, B-ախտանիշներ և ընդհանուր հիվանդության ախտանիշներ։

  • Լիմֆադենոպաթիան (մեծացած, սովորաբար անցավ ավշային հանգույցների առկայություն) հաճախ հիվանդության առաջին ախտանիշն է։ Որպես կանոն, եթե հիվանդը այս փուլում դիմում է բժշկի, ախտորոշումը հաստատվում է բավականին արագ։
  • B-ախտանիշերը լիմֆոմայի ախտանիշների ամենասպեցիֆիկ տեսակն են։ Դրանցից են՝ չպատճառաբանված քաշի կորուստը, գիշերային ուժեղ քրտնարտադրությունը, տենդը առանց որևէ ակնհայտ պատճառի։
  • Ընդհանուր հիվանդության ախտանշանները առաջանում են, երբ լիմֆոման տարածվում է ավշային համակարգից դուրս: Այս փուլում ախտանիշները կախված են նրանից, թե որ օրգաններն ու համակարգերն են ներգրավված ախտաբանական պրոցեսի մեջ: Օրինակ, կենտրոնական նյարդային համակարգի ախտահարման դեպքում կարող են գրանցվել գլխացավեր, փսխում, տեսողության խանգարումներ: Թոքերի ախտահարման դեպքում՝ հազ և շնչահեղձություն:

Ցավոք, լիմֆոմաների ախտորոշման սկրինինգ թեստեր չկան: Որպես կանոն, հիվանդությունը ախտորոշվում է բժշկական հետազոտությունների արդյունքների հիման վրա, որոնք նշանակվում են վերը նշված ախտանիշների ի հայտ գալու դեպքում: Ուստի, շատ կարևոր է նշված ախտանիշների դեպքում անմիջապես դիմել բժշկին։ Որակյալ հետազոտությունը և համարժեք բուժման ժամանակին նախաձեռնումը հիվանդության դեմ պայքարի հաջողության գրավականն են։ Հոջկինի լիմֆոմայի դեպքում, որն առավել լավ է ուսումնասիրված ներկա պահին,  հիվանդների շուրջ 90%-ը լիովին ապաքինվում է: