Կայքը դեռ գտնվում է փորձարկման փուլում։
The site is still under testing.

«Միասին մենք ավելի ուժեղ ենք, քան կաթվածը». հոկտեմբերի 29-ը՝  կաթվածի դեմ պայքարի համաշխարհային օր

«Միասին մենք ավելի ուժեղ ենք, քան կաթվածը». հոկտեմբերի 29-ը՝  կաթվածի դեմ պայքարի համաշխարհային օր

Հոկտեմբերի 29-ը բժշկական օրացույցում նշվում է որպես կաթվածի դեմ պայքարի համաշխարհային օր: 2024 թվականի այս օրվա կարգախոսն է՝ «Միասին մենք ավելի ուժեղ ենք, քան կաթվածը»: Այն ընդգծում է համախմբման և համագործակցության կարևորությունը կաթվածի կանխարգելման, բուժման և վերականգնման գործընթացում: Կարգախոսը հիշեցնում է, որ թիմային ջանքերով՝ թե՛ բժիշկների, թե՛ հիվանդների, և թե՛ հասարակության աջակցությամբ, կարելի է հաղթահարել այս ծանր առողջապահական մարտահրավերը:

Վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում կաթվածների առաջնակի հիվանդացությունը աճել է 70%-ով, տարածվածությունը՝ 85%-ով, իսկ մահացության մակարդակը՝ 43%-ով: Ընդ որում, բարձր եկամուտ ունեցող երկրների համեմատ, ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում հիվանդության բեռի ավելի մեծ աճ է տեղի ունեցել:

ԱՀԿ տվյալներով՝ 2022թ. դրությամբ գլխուղեղի կաթվածը  բնակչության մահվան և հաշմանդամության պատճառների կառուցվածքում երկրորդ տեղն է զբաղեցրել: Միայն 2022թ.-ին աշխարհում ուղեղի կաթվածի շուրջ 12.2 մլն. նոր դեպք է գրանցվել, շուրջ 6.6 մլն մարդ մահացել է այդ հիվանդությունից:  Կաթվածի դեպքերի ավելի քան 16%-ը տեղի է ունենում 15-49 տարեկանների շրջանում, 62%` <70 տ․ խմբում: Դեպքերի շուրջ 53% գրանցվում է կանանց մոտ:

ՀՀ-ում 2023 թ. դրությամբ ուղեղի կաթվածի տարածվածությունը  (այդ թվում նաև չճշտված կաթվածի, գրանցված որպես արյունազեղում/ուղեղի ինֆարկտ) կազմել էր  218.5/100 000 բնակչի հաշվով,  կամ 6537 դեպք,  առաջնակի  հիվանդացությունը` 72.7/100 000 բնակչի հաշվով կամ 2176 դեպք:

Կաթվածը՝ ուղեղի արյան շրջանառության սուր խանգարումն է, որն արտահայտվում է տեղային և/կամ ընդհանուր գանգուղեղային նյարդաախտահարությամբ:  Տարբերում են կաթվածի երկու հիմնական տեսակ` հեմոռագիկ և իշեմիկ: Հեմոռագիկ կաթվածը առաջանում է ներուղեղային արյունազեղման հետևանքով: Իշեմիկ կաթվածի պատճառը, որը հանդիպում է 87% դեպքերում, զարկերակների կամ երակների խցանման (թրոմբոզի, էմբոլիայի) արդյունքում գլխուղեղի որևէ հատվածի արյունամատակարարման անբավարարությունն է կամ ընդհատումը:

Կաթվածի ախտանիշները կախված են գլխուղեղի ախտահարված հատվածից և տարածքից, որքան մեծ է ախտահարված տարածքը, այնքան  ավելի շատ են ուղեղի համապատասխան հատվածների ֆունկցիաների խանգարումները:

  • Հեմոռագիկ կաթվածի դեպքում առաջանում է, հիմնականում մարմնի մի կեսի շարժումների և զգացողությունների սահմանափակում, խանգարվում է խոսքը:
  • Իշեմիկ կաթվածը երբեմն աստիճանաբար է դրսևորվում, սկզբում թմրում է ձեռքը, այնուհետև այտերի կեսը, ապա խանգարվում է խոսքը:

Կաթվածի մյուս ախտանշանները ներառում են՝ գիտակցության խանգարում, տեսողական խնդիրներ, գլխապտույտ, հավասարակշռության և կոորդինացիայի խանգարումներ, ուժեղ գլխացավ՝ առանց ակնհայտ պատճառի։

Սուր կաթվածի հիվանդացության և մահացության ցուցանիշներն ավելի բարձր են ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում, որոնք կազմում են մահացության ընդհանուր բեռի 75%-ը: Ոչ բավարար ռեսուրսների պայմաններում ի հայտ են գալիս ինսուլտի համապատասխան խնամքի և ծառայությունների հասանելիության բազմաթիվ խոչընդոտներ, ինչպիսիք են ինսուլտի նշանների վերաբերյալ անբավարար տեղեկացվածությունը, պետական ​​ֆինանսավորման բացակայությունը, ուղեղի սքրինինգի հնարավորության, ինսուլտի բաժանմունքների և վերականգնողական ծառայությունների բացակայությունը կամ ցածր հասանելիությունը, առողջության ապահովագրության բացակայությունը կամ մասնագետների անբավարար վերապատրաստումը:

Կաթվածից հետո, որոշ ժամանակ կարող են պահպանվել շարժողական ֆունկցիաների, խոսքի, զգացողության, միզարձակման տարբեր խանգարումներ:

Կաթվածի ամերիկյան ասոցիացիայի տվյալներով՝ կաթվածից հետո վերապրածներից 40%-ը չափավոր կամ ծանր խանգարումներ է ունենում, 25%՝ առողջանում է աննշան խանգարումներով, 10%-ը՝ տնային խնամքի կամ հատուկ հաստատությունում խնամքի կարիք է զգում, և ընդամենը 10%-ն է գրեթե ամբողջությամբ վերականգնվում:

Կաթվածի առավել տարածված ռիսկի գործոններն են՝

  • Զարկերակային գերճնշումը․ 50%-ը կաթվածի դեպքերի կապված է արյան բարձր ճնշման հետ
  • Չբալանսավորված սննդակարգ․ կաթվածի 25% դեպքերը կապված են անառողջ սնվելու հետ
  • Ալկոհոլի չարաշահումը․ ամեն տարի ավելի քան 1 միլիոն կաթվածի դեպք է տեղի ունենում միայն ալկոհոլի չարաշահման պատճառով
  • Ճարպակալումը
  • Ծխելը
  • Սթրեսը
  • Շաքարային դիաբետը
  • Գլխուղեղի անոթների աթերոսկլերոզը
  • Գլխի կամ պարանոցի վնասվածքները
  • Անոթների տարբեր հիվանդությունները։

Անկառավարելի ռիսկի գործոններից ամենակարևորը տարիքն է: 55 տարեկանից հետո ամեն 10 տարին մեկ կաթվածի վտանգը կրկնապատկվում է։ Կաթվածի դեպքերի շուրջ 80%-ը կարելի է կանխել կենսակերպի փոփոխության միջոցով։ Խորհուրդ է տրվում՝

  • Ժամանակին ընդունել բժշկի կողմից նշանակված արյան ճնշումը կարգավորող դեղորայքը
  • Ապրել ակտիվ ֆիզիկական կյանքով
  • Նախապատվությունը տալ առողջ սննդին
  • Հրաժարվել ծխախոտից, ալկոհոլի չարաշահումից
  • Հսկել արյան մեջ խոլեստերինի և գլյուկոզայի մակարդակները
  • Պահպանել նորմալ քաշը
  • Զարգացնել սթրեսի կառավարման, անհանգստության և դեպրեսիայի հաղթահարման ունակությունները
  • Ժամանակին դիմել բժշկի

Կաթվածի առաջին իսկ ախտանիշների դեպքում պետք է անմիջապես դիմել բժշկի կամ շտապ օգնություն կանչել։ Պետք է հիշել!  Ժամանակը, որի ընթացքում հնարավոր է իշեմիկ կաթվածից հետո  վերականգնել արյան հոսքը զարկերակներում և կանգնեցնել գլխուղեղի բջիջների մահը, «բուժական պատուհան» է, և այն կազմում է 4 ժամ: Որքան շուտ պացիենտը դիմի բժշկական օգնության, այնքան արդյունավետ կլինի բուժումը։

Հայաստանում գլխուղեղի իշեմիկ կաթվածների կառավարման ազգային ծրագիրը ներդրվել է 2019 թվականին Մ.Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի, «Էրեբունի» ԲԿ-ի, Սփյուռքի մասնագետների և ՀՀ ԱՆ արդյունավետ համագործակցության շնորհիվ։ Ծրագիրը ի սկզբանե ներդրվել է մայրաքաղաքի 2 բուժհաստատություններում՝ «Հերացի» թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոցային համալիրում և «Էրեբունի» բժշկական կենտրոնում: Ծրագրի հետագա հաջողված ընթացքի արդյունքում ընդլայնվել է իշեմիկ ինսուլտների բուժման ծառայություններ մատուցող բուժհաստատությունների շրջանակը՝ ինչպես մայրաքաղաքում, այնպես էլ մարզերում: