Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին (1941–1945 թթ.) հայ բժիշկները և Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտը (այժմ՝ Երևանի Մ. Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարան) նշանակալի մասնակցություն են ունեցել խորհրդային բանակի բուժսպասարկմանը և փրկարար աշխատանքներին։
Հազարավոր հայ բժիշկներ զորակոչվել են խորհրդային բանակ և ծառայել ռազմաճակատում՝ որպես ռազմաբժիշկներ, վիրաբույժներ, սանհասարակ, էվակոհոսպիտալների աշխատակիցներ:
Նրանց թվում էին նաև հայտնի գիտնականներ և պրոֆեսորներ, որոնք կամավոր մասնակցել են պատերազմին։ Հայ բժիշկները աչքի են ընկել մասնագիտական բարձր պատրաստվածությամբ, քաջությամբ և նվիրվածությամբ:
Շատերը պարգևատրվել են պետական շքանշաններով և մեդալներով։ Այդ տարիներին անգնահատելի էր բժշկական մայր բուհի` Երևանի բժշկական ինստիտուտի դերը:
Պատերազմի տարիներին ինստիտուտը չդադարեց գործել, սակայն կրթական գործընթացը մասամբ փոխվել էր՝ համապատասխանեցվելով պատերազմի պահանջներին։ Սկսվել էր արագացված ուսուցում, որպեսզի ուսանողները հնարավորինս շուտ ներգրավվեն ռազմաբժշկական աշխատանքներում։ Շատ ուսանողներ և դասախոսներ կամավոր մեկնել են ռազմաճակատ։ Բազմաթիվ շրջանավարտներ անմիջապես պատերազմից հետո նշանակվել են տարբեր ռազմաբժշկական հաստատություններում։
Հայաստանում այդ ժամանակահատվածում կազմակերպվել են հոսպիտալներ, հատկապես` Երևանում, Գյումրիում և այլ քաղաքներում, բացվել են էվակոհոսպիտալներ, ուր տեղափոխվել են ռազմաճակատում վիրավորում ստացած զինվորներ։ Հայ բժիշկները մեծ ջանասիրությամբ զբաղվել են նրանց բուժմամբ։ Ինստիտուտի դասախոսներն ակտիվորեն ներգրավված էին այս աշխատանքներում ևս՝ միաժամանակ դասավանդելով և բուժելով։
Հայ բժիշկների ներդրումը ռազմաբժշկական գիտության մեջ նույնպես մեծ է եղել, պատերազմի փորձը բերեց նաև նոր մեթոդների և գիտական ուսումնասիրությունների՝ կապված տրավմատոլոգիայի, վիրաբուժության, համաճարակաբանության և այլ ոլորտների հետ։
Բժշկական ինստիտուտի մի շարք պրոֆեսորներ պատերազմի տարիներին մշակեցին նոր բուժական մեթոդներ։
«Հերացի» վերլուծականը ներկայացնում է մի քանի անուն`
Ստեփան Խաչատրյան (1900–1974) վիրաբույժ, պրոֆեսոր, պատերազմի ժամանակ աշխատել է ռազմաբժշկական հոսպիտալում, ղեկավարել է բազմաթիվ վիրահատություններ:
Սուրեն Զաքարյան (1899–1970) սանիտարական ծառայության մասնագետ, կազմակերպել է վիրավորների բուժման և տեղափոխման համակարգերը:
Աշոտ Գյուլբենկյան (1906–1980) անեսթեզիոլոգ, մասնակցել է դաշտային հիվանդանոցների կայացմանը Հայաստանում:
Վարդան Վարդանյան Երևանի բժշկական ինստիտուտի շրջանավարտ, զոհվել է ռազմաճակատում, հետմահու պարգևատրվել է մեդալով:
Մարինե Աբրահամյան` սանիտար բժիշկ, ծառայել է ռազմաճակատում, փրկելով բազմաթիվ կյանքեր:
Վերոթվարկյալ անունները ընդամենը մի քանիսն են այն մեծ սպիտակ բանակից, ովքեր պայքարել ու կյանքեր են փրկել:
Հայ բժիշկները արժանացել են բազմաթիվ պետական պարգևների՝ իրենց քաջության և նվիրվածության համար։
Բժիշկ-վետերանների լուսանկարներն ու անձնական պատմությունները խնամքով պահպանված են և ցուցադրված ԵՊԲՀ թանգարանում` նպատակ ունենալով այցելուների, երիտասարդ սերնդի համար մշտարթուն պահել ավագների մարդկային ու մասնագիտական սխրանքներով լի ուղին:
Անգնահատելի է բոլոր այն բուժաշխատողների դերը, որոնք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի թե՛ առավել ծանր սկզբնական փուլում, թե՛ հետագայում, իրենց անձնվեր աշխատանքով օգնել են փրկել հազարավոր վիրավորների կյանքեր, վերականգնել վերջինների առողջությունը և վերադարձնել ռազմաճակատ: