Բուհի մեկդարյա հոբելյանին նվիրված «Բժշկի ուղին» ակնարկաշարն այս անգամ դեղագիտության և դեղագործության բնագավառի համալսարանական ամուսինների անցած ճանապարհն է ներկայացնում ընթերցողին:
2011 թվականից դեղագործական գիտությունների թեկնածու, պրոֆեսոր Մարինե Բալասանյանը ղեկավարում է Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի ֆարմակոլոգիայի ամբիոնը: Մասնագիտության ընտրության հարցում որոշակի դեր է խաղացել նրա տատը՝ Վարվարա Բալասանյանը, որը եղել է մեր երկրի առաջին դեղագետներից:
«Հայաստանում այն ժամանակ նոր էր ձևավորվում դեղագործական ոլորտը: Նույնիսկ ոչ թե սովորական ընդունելությամբ էին սովորում, այլ հավաքում էին ուսանողների, որ գան, սովորեն՝ մեր երկրում դեղագործությունը կայացնելու համար: Նա խանդավառությամբ էր պատմում իրեն դասավանդող ականավոր գիտնականների մասին, ինչպիսին էին Արմենակ Մնջոյանը, Սիմոն Միրզոյանը, որ միգուցե դա էլ է իրեն մղել՝ ընտրելու դեղաբանությունը: Տատիկս անչափ սիրել է իր մասնագիտությունը, հայրս վիրաբույժ էր, բայց նա ևս շատ էր սիրում դեղագետի մասնագիտությունը: Դպրոցում սովորելիս ֆիզիկամաթեմատիկական էր հետաքրքրություններիս շրջանակը, ուզում էի գնալ այդ ֆակուլտետ, բայց հայրիկիս հորդորով եկա Դեղագործական ֆակուլտետ»,-նշում է Մարինե Բալասանյանը, նա մեծ պատկառանքով է խոսում իր ուսուցչի՝ ակադեմիկոս Սիմոն Միրզոյանի մասին:
«Մասնագիտությունս սիրեցի հատկապես 3-րդ կուրսից հետո, երբ սկսեցինք սովորել նաև ֆարմակոլոգիա, ծանոթացա իմ հետագա ուսուցչի՝ ակադեմիկոս Միրզոյանի հետ: Սկսեցի մասնակցել գիտական խմբակների: Հանձնարարված առաջին փորձերը կատարել եմ Հակոբ Թոփչյանի հետ, նա ֆարմակոլոգիայի ամբիոնում աշխատել է 17 տարեկանից, եկել էր Սուխումիից այստեղ սովորելու: Նա հմուտ փորձարար է, ես իմ փորձարարական հմտությունները ձեռք եմ բերել նրա ուղղորդմամբ»,-նշում է պրոֆեսոր Բալասանյանը:
Բժշկական գիտությունների դոկտոր Հակոբ Թոփչյանը ԵՊԲՀ դեղերի տեխնոլոգիայի ամբիոնը ղեկավարում է 1998-ից:
1994–1997թթ. Ռուսաստանի բժշկագիտության ակադեմիայի դեղաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտում սովորել է դոկտորանտուրայում՝ միաժամանակ աշխատելով որպես ավագ գիտաշխատող: 1983 թ. պաշտպանել է թեկնածուական, իսկ 1998 թ.՝ դոկտորական ատենախոսությունը:
«Տարիներ անց, Հակոբ Թոփչյանի հետ ընտանիք կազմեցինք, դեղաբանությունը դարձավ մեր ընդհանուր գիտական նախասիրությունը: Թեկնածուական ատենախոսությունը պաշտպանելուց հետո Հայաստանում սկսվեցին սոցիալ-տնտեսական դժվար տարիները և գիտության զարգացումը ապահովելու համար Վիլեն Հակոբյանը Հակոբ Թոփչյանին ուղեգրեց Մոսկվայի ֆարմակոլոգիայի ինստիտուտ՝ սովորելու դոկտորանտուրայում, ես ևս ընդունվեցի այնտեղ դոկտորանտուրա, երկուսով պաշտպանեցինք դոկտորական ատենախոսություն` Մոսկվայի դեղաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի և մեր համալսարանի համատեղ գիտական գործունեության ներքո` ակադեմիկոսներ Վիլեն Հակոբյանի և Սերգեյ Սերեդենինի ղեկավարությամբ: Հակոբ Թոփչյանը, երբ ֆարմակոլոգիայի ինստիտուտում աշխատում էր դոկտորական ատենախոսության վրա, Ռուսաստանում առաջին անգամ մշակեց ինսուլտի փորձարարական մոդել. տարբեր վայրերից գալիս, նայում էին, թե փորձն ինչպես է արվում: Միմյանց լուր էին տալիս՝ ասելով, որ Հակոբ Թոփչյանն է այսօր փորձ կատարելու, գնում, նայում էին փորձը: Շատերը չէին հավատում, որ կվերադառնանք, բայց վերադարձանք,և կրկին միացանք դեղաբանների գիտական դպրոցի գործին: Բազմաթիվ երիտասարդներ են պաշտպանել թեկնածուական թեզերը Հակոբ Թոփչյանի ղեկավարությամբ»,-ընդգծում է գիտաշխատողը, ում խոսքով՝ ակադեմիկոս Սիմոն Միրզոյանի ղեկավարած Ֆարմակոլոգիայի ամբիոնը Խորհրդային Միության առաջատարներից էր, բոլոր աշխատողները «սիրահարված էին» իրենց մասնագիտությանը:
«Սիմոն Հակոբի Միրզոյանը պատրաստել է մոտ 30 թեկնածու, 10-ից ավելի գիտության դոկտորներ, հիմնել մեծ դպրոց: Ի դեմս նրա, ես հասկացա գիտաշխատողի և գիտնականի տարբերությունը: Նա իսկական գիտնական էր, որն ուներ զարմանալու և գիտական արդյունքով հիանալու անզուգական հատկություն: Սիմոն Միրզոյանի դպրոցն են անցել բժշկական մայր բուհի նախկին ռեկտորներ Էմիլ Գաբիրելյանը, Վիլեն Հակոբյանը: Նրանք, նախապես ընտրելով վիրաբուժություն մասնագիտությունը, հետագայում փոխել են, դարձել ֆարմակոլոգներ. իրենց ուսուցիչը այնքան էր սիրում իր մասնագիտությունը, որ անհնար էր չվարակել: Անչափ երախտապարտ եմ իմ ուսուցիչներին և ավագ ընկերներին, որոնք ունեն մեծ ներդրում թե իմ, թե Հակոբ Թոփչյանի մասնագիտական կայացման մեջ: Միշտ համարել եմ, որ երախտագիտությունն ուղղակի բառեր չեն: Համարում եմ, որ այն, ինչ արել են ուսուցիչները քեզ համար, պարտավոր ես շարունակել և փոխանցել քո աշակերտներին: Երբ ինձ նշանակեցին Ֆարմակոլոգիայի ամբիոնի վարիչ, աշխատեցի նրանց գործը շարունակել, համալսարանը, նրա ներկայիս ղեկավարությունը նպաստեցին, որ կարողանանք անել դա»,-նշում է Ֆարմակոլոգիայի ամբիոնի վարիչ Մարինե Բալասանյանը:
Նրա ղեկավարությամբ պաշտպանվել է 12 թեկնածուական ատենախոսություն: Պրոֆեսոր Բալասանյանի խոսքով՝ ամբիոնի աշխատակիցները աշխատում են մեծ նվիրումով, դասավանդում են, զբաղվում գիտությամբ: Մարինե Բալասանյանը վերապատրաստվել է Սալոնիկի, Մալթայի և Կամերինոյի, Հայդելբերգի, Բաթ ՍՊԱ, Ջիրոնայի, Հելսինկիի համալսարաններում:
Բարձրագույն կրթության որակի ապահովման գծով վերապատրաստում է անցել Կոբլենզի, Լեմանի, Փարիզի մանկավարժական և Մյունխենի տեխնիկական համալսարաններում: Հեղինակ է 200 տպագիր աշխատանքի, այդ թվում 6 ուսումնամեթոդական ձեռնարկի, 4 հեղինակային իրավունքի, 2 նորարարության արտոնագրի:
«Նոր դեղը կյանքի կոչելը և ներդնելը շատ բարդ գործընթաց է: Մեկ դեղի կյանքը՝ փորձարկումից մինչև դեղ դառնալը, համարժեք է մոտ 1 մլրդ դոլարի: Սակայն, շատ կարևոր են հիմնարար հետազոտությունները, որոնք հետագայում հիմք են դառնում նոր դեղերի համար: Հիմնարար հետազոտություններ, որոնք դեղի ստեղծման հիմք են, ամբիոնում շատ են կատարվել: Սիմոն Միրզոյանը և Վիլեն Հակոբյանը առաջին անգամ հայտաբերել են ԳԱԿԹ-ի, գամամինոկարագաթթվի ազդեցությունն ուղեղային արյան շրջանառության վրա, հետագայում այդ փորձերի մասին զեկուցել տարբեր երկրներում և գիտաժողովներում, և դա այսօր դեղ է: Բացի այդ, նրանք ուսումնասիրել են ԳԱԿԹ-ի և նիկոտինաթթվի համակցությունը, հետագայում Մոսկվայի ֆարմակալոգիայի ինստիտուտում, դրա հիման վրա ստեղծվել է պիկամինոնը: 1940-ականների պատերազմի տարիներին, երբ համատարած մանկական փորլուծության խնդիր կար, Սիմոն Միրզոյանը փշատից անջատել է փշատին ալկալոիդ և ստեղծել է ժելե, և հիվանդությունը կանխվել է: Շարունակելով գամամինոկարագաթթվի ածանցյալների ուսումնասիրումը լոկալ իշեիայի՝ փորձարարական ինսուլտի ժամանակ, Հակոբ Թոփչյանը պիրհոլիդոն և պիրոգլուտամինաթթու համակցությունը առաջարկել է` որպես ինսուլտի հետևանքները վերացնելու հեռանկարային միջոց` համատեղ Մոսկվայի ֆարմակալոգիայի ինստիտուտի հետ: Մեր ամբիոնը Մոսկվայի ֆարմակոլոգիայի ինստիտուտի հետ, բացահայտել է աֆոբազոլ պրեպարատի նյարդապաշտպան հատկությունները»,- նշում է Բալասանյանը:
Ֆարմակոլոգիայի ամբիոնն ուսումնասիրում է նոր սինթեզված կառուցվածքների ազդեցությունը ուղեղային արյան շրջանառության վրա և պերիֆերիկ նեյրոպատիկ ցավի ժամանակ: Բացի այդ, ուսումնասիրվում են բուսական ծագման միացություններ: Թեկնածուական աշխատանք է պատրաստվում բալի վերաբերյալ:
«Առաջին անգամ հայտնաբերվել է բալի հակաագրեգատային ազդեցությունը, իսկ նոր հակաագրեգանտ դեղերի զարգացումը չափազանց կարևոր է թե ինսուլտի, թե սրտամկանի ինֆարկտի կանխարգելման համար: Խորհրդային Միության տարիներին Հայաստանի ֆարմակոլոգիայի գիտական դպրոցը ճանաչվել էր միության առաջատար դպրոցներից, և մենք մեր պարտքն ենք համարում, որ դպրոցի ավանդույթները, գիտական դերը, աշխատանքները շարունակվեն»,-նշում է պրոֆեսոր Բալասանյանը՝ հավելելով, որ այժմ գործակցում են Իտալիայի Կամերինոյի համալսարանի, Մոսկվայի ֆարմակոլոգիայի գիտահետազոտական ինստիտուտի հետ:
«Երիտասարդները, երբ իրենց աշխատանքի արդյունքը տեսնում են, բավարար է, որ ոգևորվեն: Ցանկությունս է, որ արհեստական որևէ խոչընդոտ այդ ոգևորությունը չկոտրի: Այսօր մեր համալսարանում ներդրված դասավանդման և գիտելիքի գնահատման նոր մեթոդաբանության ներքո ուսանողները պարտադիր իրականացնում են նաև մի փոքր հետազոտական աշխատանք: Երբ ուսանողները ներկայացնում են իրենց աշխատանքը, պետք է տեսնել, թե ինչ խանդավառություն կա արդյունքը տեսնելիս: Կրկնակի ուրախանում եմ, երբ տեսնում են նրանց դասախոսների խանդավառությունը: Անչափ երջանիկ եմ իմ աշակերտներով, որոնք ինձ մեկ անգամ ևս ապացուցում են հայտնի խոսքերը, որ կյանքի հետ մեզ կապում են նրանք, ովքեր հենվում են մեզ վրա»,-խոստովանում է Ֆարմակոլոգիայի ամբիոնի ղեկավարը:
Ի դեպ, ամբիոնն այս տարի նշում է ստեղծման 100-ամյակը:
Ծնողների մասնագիտությունն է ընտրել նաև դուստրը՝ Արաքսյա Թոփչյանը: Նա ավարտել է ԵՊԲՀ-ն, որից հետո ուսումը շարունակել է Լոնդոնի համալսարանում, ստացել նեղ մասնագիտացում Մոսկվայի Սեչենովի անվան բժշկական ակադեմիայում: Ներկայումս աշխատում է Շվեյցարիայում դեղագիտական մեծ ընկերությունում՝ Հայաստան վերադառանալու պայմանով:
