ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարի համաշխարհային օրը հնարավորություն է` անդրադառնալու մինչ օրս ձեռք բերված հաջողություններին, իրազեկելու այն խնդիրների մասին, որոնք մնում են ՁԻԱՀ-ի վերացման նպատակներին հասնելու ճանապարհին և մոբիլիզացնելու բոլոր շահագրգիռ կողմերին՝ համատեղ ջանքերը կրկնապատկելու համար:
Դեկտեմբերի 1-ին ԱՀԿ-ն հորդորում է գործընկերներին և համայնքներին՝ նշելու 2024թ-ի ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարի համաշխարհային օրը` «Գնացեք իրավունքների ճանապարհով. իմ առողջությունն իմ իրավունքն է» խորագրի ներքո: Սա կոչ է համաշխարհային առաջնորդներին և քաղաքացիներին պաշտպանել առողջության իրավունքը՝ անդրադառնալով անհավասարություններին, որոնք խոչընդոտում են ՁԻԱՀ-ի դեմ պայքարի առաջընթացին: Այս օրը լրացուցիչ առիթ է հիշելու և հարգելու ավելի քան 32 միլիոն մարդկանց հիշատակը, ովքեր մահացել են ամբողջ աշխարհում ՁԻԱՀ-ի հետ կապված հիվանդություններից և վերսկսելու մեր հանձնառությունը՝ վերջ դնելու ՄԻԱՎ-ի համաճարակին: Որպես ինքնուրույն հիվանդություն, առաջին անգամ ՄԻԱՎ-ն արձանագրվել է 1981 թվականին ԱՄՆ-ում։ Ներկայում ՄԻԱՎ վարակի տարածումը ձեռք է բերել համավարակի բնույթ և այն մտնում է մահվան պատճառ հանդիսացող ամենատարածված վարակիչ հիվանդությունների հնգյակի մեջ։
ԱՀԿ-ի պաշտոնական տվյալների համաձայն ամեն րոպե երկիր մոլորակի վրա ՄԻԱՎ-ով վարակվում է 19 մարդ, իսկ ՁԻԱՀ-ից մահանում` 11-ը։
Առ այսօր ՄԻԱՎ վարակի արմատական բուժում գոյություն չունի։ Դեռևս չի ստեղծվել այնպիսի դեղամիջոց, որը կարողանար օրգանիզմից վերացնել ՄԻԱՎ-ը։ Այդ իսկ պատճառով ՄԻԱՎ վարակով պացիենտը բուժում պետք է ստանա իր ողջ կյանքի ընթացքում։ ՄԻԱՎ վարակի բուժման համար այսօր կիրառվում են հակառետրովիրուսային (ՀՌՎ) դեղամիջոցներ, որոնք խոչընդոտում են օրգանիզմում ՄԻԱՎ-ի բազմացման ցիկլը` թույլ չտալով դրան վերարտադրելու իր բազմաթիվ պատճենները։ Արդյունավետ բուժման կարևոր նախապայմանը հիվանդության վաղ ախտորոշումն ու բուժումը ժամանակին սկսելն է։ Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի զեկույցի համաձայն ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ իրավիճակը Հայաստանի Հանրապետությունում 2024թ․ հոկտեմբերի վերջի դրությամբ հետևյալն է`
1988-2024 թթ․ հոկտեմբերի 31-ը ՀՀ քաղաքացիների շրջանում գրանցվել է.
Հայաստանում ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, բուժման և խնամքի հաջորդական փուլերի կասկադը 2023թ․ վերջի դրությամբ ունի հետևյալ պատկերը՝ 75%-77%-86%: 2025թ-ի համար ԱՀԿ-ն նշաձող է սահմանել 95%-95%-95%:
2024–ին ՀՀ-ում գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 462 դեպք, որից 341-ը՝ արական (73,8%), 121-ը՝ իգական (26,2%) սեռի շրջանում։
2024թ․ գրանցված նոր դեպքերի գերակշիռ մասի փոխանցման հետերոսեքսուալ ուղին՝ կազմում է 81,2%, հաջորդում է հոմոսեքսուալ հարաբերությունները 11,7%, թմրամիջոցների ներարկային օգտագործումը 6,3%, մորից երեխային փոխանցում 0,4% և անհայտ՝ 0,4%:
2024թ․ ընթացքում մեր երկրում քաղաքացիների շրջանում հայտնաբերված ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բաշխումն ըստ փոխանցման ուղիների:
ՄԻԱՎ վարակի արձանագրված դեպքերի (1988-2023թթ․) հարաբերական բաշխումն ըստ մարզերի՝ 100․000 բնակչի հաշվարկով, ցույց է տալիս, որ ՀՀ-ում ՄԻԱՎ-ի տարածվածության ամենաբարձր ցուցանիշը Շիրակի (275) մարզում է, որին հաջորդում է Լոռու (248), այնուհետև Գեղարքունիքի (235) մարզը։ Չնայած ՄԻԱՎ-ի և դրա կանխարգելման և բուժման մեր գիտական ըմբռնման առաջընթացին, ինչպես նաև համաշխարհային առողջապահական համայնքի և առաջատար կառավարության և քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների երկար տարիների զգալի ջանքերին, ՄԻԱՎ-ով կամ ՄԻԱՎ-ով վարակվելու վտանգի տակ գտնվող շատ մարդկանց դեռևս հասանելի չեն` կանխարգելում, խնամք և բուժում, և դեռևս բուժում չկա:
Հարկ է նշել, որ խտրականությունը լրջագույն խոչընդոտ է հանդիսանում ՄԻԱՎ-ի դեպքերի վաղ ախտորոշման, ՄԻԱՎ-ով ապրող անձանց բուժման և ՄԻԱՎ-ի հակազդման ծրագրերի արդյունավետ իրականացման համար։ ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդիկ հաճախ են ենթարկվում հիվանդության հետ կապված խտրականության հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներում, այդ թվում՝ առողջապահական, սոցիալական, աշխատանքի, ընտանեկան և այլ ոլորտներում։ Խտրականության համար հիմք են հանդիսանում մի շարք գործոններ, սակայն դրանցից ամենակարևորը` հիվանդության, դրա բուժման, փոխանցման ճանապարհի և այլ կարևոր հանգամանքների վերաբերյալ բավականաչափ տեղեկատվություն չունենալն է:
Խտրականության դեպքերը կարող են հանգեցնել ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց մոտ խարանի, ինքնաքննադատության, սեփական անձի թերագնահատման, հասարակությունից մեկուսացման և երբեմն լուրջ հոգեբանական խնդիրների, ինչը բացասաբար է անդրադառնում նրանց կյանքի որակի և բուժման գործընթացի վրա։
Սիրելի հայրենակիցներ ՄԻԱՎ-ը դատավճիռ չէ, այն չի փոխանցվում կենցաղային ճանապարհով, ախտանիշների ի հայտ գալու դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել բժիշկի, հետևել նշանակումներին և այդ ամենը հնարավորություն կընձեռի ապրել լիարժեք կյանքով Ձեզ սիրող մարդկանց կողքին: